Батбат кесіртке: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
{{Біріктірілсін|Құлақты батбат}} |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 16-жол: | 16-жол: | ||
'''Бат-бат кесіртке''' ({{lang-la|Phrynocephalus mystaceus}}) – [[ешкіемерлер]] тұқымдасындағы жұмырбасты кесірткелер туысының бір түрі. [[Каспий теңізі]] мен [[Алакөл]] арасындағы [[шөл]]ді аймақтарда тіршілік етеді. [[Қазақстан]]да 2 түр тармағы бар. Денесінің ұзындығы 20 см-дей, салмағы 43 г-ға дейін, терісінің қабыршақтары ұсақ, бүртікті келеді. Басы жалпақ, жұмыр. Артқа қарай ширатылған құйрығы түбінен ұшына қарай жіңішке, ұшы қара түсті болады. Түсі тұтастай ашық сұрғылт, бауыры ақшыл түсті, [[алқым]]ында қара жолағы, ал екі езуінде ұсақ шашақты үлкен терілі қатпары бар. Ізіне түсіп қуғанда денесінің екі бүйіріне ырғала қозғалып, тез арада «құмға сіңіп» кететіндіктен, «бат-бат кесіртке» деп аталған. Жауынан қорғанғанда не қауіп төнгенде терілі қатпары қатты керіліп, құлаққа ұқсайды, сондықтан оны «[[құлақты кесіртке]]» деп те атайды. [[Наурыз]] – [[қазан]] айларының аралығында күндіз көзге түседі. Жылына 2 рет 2 – 4 жұмыртқа салып, көбейеді. [[Өрмекшілер]]мен, өсімдік [[жапырақ]]тарымен қоректенеді. Кейбір зиянды [[жәндіктер]]ді жеп, пайда келтіреді. |
'''Бат-бат кесіртке''' ({{lang-la|Phrynocephalus mystaceus}}) – [[ешкіемерлер]] тұқымдасындағы жұмырбасты кесірткелер туысының бір түрі. [[Каспий теңізі]] мен [[Алакөл]] арасындағы [[шөл]]ді аймақтарда тіршілік етеді. [[Қазақстан]]да 2 түр тармағы бар. Денесінің ұзындығы 20 см-дей, салмағы 43 г-ға дейін, терісінің қабыршақтары ұсақ, бүртікті келеді. Басы жалпақ, жұмыр. Артқа қарай ширатылған құйрығы түбінен ұшына қарай жіңішке, ұшы қара түсті болады. Түсі тұтастай ашық сұрғылт, бауыры ақшыл түсті, [[алқым]]ында қара жолағы, ал екі езуінде ұсақ шашақты үлкен терілі қатпары бар. Ізіне түсіп қуғанда денесінің екі бүйіріне ырғала қозғалып, тез арада «құмға сіңіп» кететіндіктен, «бат-бат кесіртке» деп аталған. Жауынан қорғанғанда не қауіп төнгенде терілі қатпары қатты керіліп, құлаққа ұқсайды, сондықтан оны «[[құлақты кесіртке]]» деп те атайды. [[Наурыз]] – [[қазан]] айларының аралығында күндіз көзге түседі. Жылына 2 рет 2 – 4 жұмыртқа салып, көбейеді. [[Өрмекшілер]]мен, өсімдік [[жапырақ]]тарымен қоректенеді. Кейбір зиянды [[жәндіктер]]ді жеп, пайда келтіреді. |
||
<ref name="source1">''[[Қазақ Энциклопедиясы]]''</ref> ТМД кеңістігінде 7 түрі белгілі. Теңбіл Б.к. Түркмен Қарақұмының оңтүстігінде, ТМД фаунасы эндемигі, Өзбекістанда таралған, кентаун Б.к. КСРО, Қызыл кітабына енгізілген.<ref name=bi1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> |
<ref name="source1">''[[Қазақ Энциклопедиясы]]''</ref> ТМД кеңістігінде 7 түрі белгілі. Теңбіл Б.к. Түркмен Қарақұмының оңтүстігінде, ТМД фаунасы эндемигі, Өзбекістанда таралған, кентаун Б.к. КСРО, Қызыл кітабына енгізілген.<ref name=bi1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> |
||
Құлақты батбат - Қазақстанда мекендейтін осы туыстың 6 түрінің ішіндегі ең ірісі. Оның аузының екі шетінде шашақты тері қатпары бар, осы арқылы аузын қатты ашып, қорқынышты кейпін көрсетеді. Құмды шағылдарды мекендейді, қауіп төнген кезде, өте тез аңдушысының көзінше денесінің ұсақ тербелмелі қозғалыс жасауы нәтижесінде құмға сіңіп жоқ болады. Бұл ірі кесіртке қорқақ емес, бұл туралы әдебиеттерде оның улы қалқантұмсық жыланға қарсы соққы бергендігі туралы жазылған. Жалпы бояуы құм түстес, сондықтан қозғалыссыз құмда жатқан кесірткені байқай қою оңай емес. Кесіртке тығылғанда, қашуға кеш болса, осылай қозғалыссыз жата береді. Қазаннан наурыздың соңы сәуірдің басына дейін ұйқыда болады. Күйлеу кезеңі мамырдың басында басталады, мамырдың ортасынан бастап шілденің аяғына дейін аналығы қанша рет жұмыртқа салатыны белгісіз. Ұрпақтары тамыз-қыркүйекте пайда болады, екінші жылдың аяғына ғана жынысты жетіледі. |
|||
== Дереккөздер== |
== Дереккөздер== |
||
| 23-жол: | 26-жол: | ||
* [http://reptile-database.reptarium.cz/species.php?genus=Phrynocephalus&species=mystaceus The Reptile Database] {{ref-en}} |
* [http://reptile-database.reptarium.cz/species.php?genus=Phrynocephalus&species=mystaceus The Reptile Database] {{ref-en}} |
||
* [http://www.sevin.ru/vertebrates/index.html?Reptiles/12.html Ресейдің омыртқалылары] |
* [http://www.sevin.ru/vertebrates/index.html?Reptiles/12.html Ресейдің омыртқалылары] |
||
{{wikify}} |
|||
[[Санат:Ешкіемерлер]] |
[[Санат:Ешкіемерлер]] |
||
{{stub}} |
|||
14:27, 2016 ж. сәуірдің 17 кезіндегі нұсқа
 | Мына мақаланы не бөлімін Құлақты батбат дегенмен біріктіруге ұсынылған. (Талқылауы) |
| Батбат кесіртке | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||
| Phrynocephalus mystaceus |
Бат-бат кесіртке (лат. Phrynocephalus mystaceus) – ешкіемерлер тұқымдасындағы жұмырбасты кесірткелер туысының бір түрі. Каспий теңізі мен Алакөл арасындағы шөлді аймақтарда тіршілік етеді. Қазақстанда 2 түр тармағы бар. Денесінің ұзындығы 20 см-дей, салмағы 43 г-ға дейін, терісінің қабыршақтары ұсақ, бүртікті келеді. Басы жалпақ, жұмыр. Артқа қарай ширатылған құйрығы түбінен ұшына қарай жіңішке, ұшы қара түсті болады. Түсі тұтастай ашық сұрғылт, бауыры ақшыл түсті, алқымында қара жолағы, ал екі езуінде ұсақ шашақты үлкен терілі қатпары бар. Ізіне түсіп қуғанда денесінің екі бүйіріне ырғала қозғалып, тез арада «құмға сіңіп» кететіндіктен, «бат-бат кесіртке» деп аталған. Жауынан қорғанғанда не қауіп төнгенде терілі қатпары қатты керіліп, құлаққа ұқсайды, сондықтан оны «құлақты кесіртке» деп те атайды. Наурыз – қазан айларының аралығында күндіз көзге түседі. Жылына 2 рет 2 – 4 жұмыртқа салып, көбейеді. Өрмекшілермен, өсімдік жапырақтарымен қоректенеді. Кейбір зиянды жәндіктерді жеп, пайда келтіреді. [1] ТМД кеңістігінде 7 түрі белгілі. Теңбіл Б.к. Түркмен Қарақұмының оңтүстігінде, ТМД фаунасы эндемигі, Өзбекістанда таралған, кентаун Б.к. КСРО, Қызыл кітабына енгізілген.[2]
Құлақты батбат - Қазақстанда мекендейтін осы туыстың 6 түрінің ішіндегі ең ірісі. Оның аузының екі шетінде шашақты тері қатпары бар, осы арқылы аузын қатты ашып, қорқынышты кейпін көрсетеді. Құмды шағылдарды мекендейді, қауіп төнген кезде, өте тез аңдушысының көзінше денесінің ұсақ тербелмелі қозғалыс жасауы нәтижесінде құмға сіңіп жоқ болады. Бұл ірі кесіртке қорқақ емес, бұл туралы әдебиеттерде оның улы қалқантұмсық жыланға қарсы соққы бергендігі туралы жазылған. Жалпы бояуы құм түстес, сондықтан қозғалыссыз құмда жатқан кесірткені байқай қою оңай емес. Кесіртке тығылғанда, қашуға кеш болса, осылай қозғалыссыз жата береді. Қазаннан наурыздың соңы сәуірдің басына дейін ұйқыда болады. Күйлеу кезеңі мамырдың басында басталады, мамырдың ортасынан бастап шілденің аяғына дейін аналығы қанша рет жұмыртқа салатыны белгісіз. Ұрпақтары тамыз-қыркүйекте пайда болады, екінші жылдың аяғына ғана жынысты жетіледі.
Дереккөздер
- ↑ Қазақ Энциклопедиясы
- ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3