I Мұстафа

I Мұстафа مصطفى اول Мүміндер әмірі Екі киелі қаланың қызметкері
Лауазымы
Ту Османлы Мемлекетінің сұлтаны Ислам халифатының халифі
20 мамыр 1622 — 10 қыркүйек 1623
Ізашары	II Осман
Ізбасары	IV Мұрат
Ту Османлы Мемлекетінің сұлтаны Ислам халифатының халифі
22 қараша 1617 — 26 ақпан 1618
Ізашары	I Ахмет
Ізбасары	II Осман
Өмірбаяны
Діні	Ислам
Дүниеге келуі	1591 жыл Маниса, Ұлы Османлы Мемлекеті
Қайтыс болуы	20 қаңтар 1639 (1639-01-20) Константиние, Ұлы Османлы Мемлекеті
Жерленді	I Мұстафа мазары, Ыстамбұл
Әкесі	III Мехмет
Анасы	Халиме сұлтан
Қолтаңбасы

I Мұстафа (осман. مصطفى اول‎ — Mustafa-i evvel, түр. Birinci Mustafa, Deli Mustafa; 1591 жыл — 20 қаңтар 1639 жыл) — Ұлы Османлы Мемлекетінің 15-ші сұлтаны, Ислам халифатының 94-ші халифі.

Өмірбаяны

I Мұстафа 1591 жыл Манисада дүниеге келді.

1595 жылы әкесі III Мехмет, ал 1603 жылы ағасы I Ахмет таққа отырды. II Мехмет енгізген Фатих заңы бойынша елде сұлтанаралыққа жол бермеу үшін таққа отырған сұлтан өз аға-інілерін өлім жазасына кесу керек. Алайда I Ахмет осы заңға бағынбаған алғашқы сұлтан болды. Сұлтанның осындай шешім қабылдауына тарихшылар әртүрлі себептер келтіреді:

• 1. I Мұстафаның есі ауысқаны. Оның есі ауысқанымен, бұл оған сұлтан болуға еш кедергі жасамады. Себебі, Ахмет өз билеген жылдарының басында шешек ауруымен сырқаттанып, кейбір уәзірлер сұлтанның өліміне сенімді болып, Мұстафаны, есі ауысқанына қарамастан, таққа отырғызу үшін Топқапы сарайына шақырды.
• 2. I Ахметтің баласыз болуы. Шынымен де, Ахмет таққа отырғанда баласыз болған, алайда ол бұл жетіспеушілікті тез арада жойды: 1604 жылдың 3 қарашасында сұлтанның бірінші баласы Осман (келешектегі II Осман) дүниеге келді. Егер де Ахмет тек өзінің баласыз екенін ескеріп, інісі Мұстафаны өлтірмесе, онда ол Осман туған кезінде Мұстафаны өлтіру керек еді. Сонда да Ахмет өз інісін өлім жазасына кеспеді.

I Ахмет өз інісін өлтермесе де, оған бостандық бермей, Топқапы сарайындағы кафес павильонында өліміне дейін қамап отырды. 1617 жылдың 22 қарашасында I Ахмет бөрітпе сүзек ауруынан қайтыс болды. I Ахметте ересек бала болмаған соң, тақ I Мұстафаға бұйырды.

Билеген жылдары

Сарайда қоғамдық қатынастар I Мұстафаның психикалық күйін жақсартады деген үміт болды. Алайда сарайдағылардың ынтасы еш нәтижеге әкелген жоқ — сұлтан бұрынғыдай есі ауысқан болып қалды. Сұлтан өте оғаш болған: дуан кеңесінің отырысында уәзірлердің сәлделерін бастарынан жұлып, сақалдарынан тартып отыратын. Сонымен қатар оғаш сұлтан құстар мен балықтарға жем орнына тиындар лақтыруды ұнатқан. Бұл оқиғалар жайлы османлы тарихшысы Ибраһим Пешеуи былай айтады:

Бұл жағдайды барлық мемлекеттік қайраткерлер мен халық көрді, және олар оның психикалық науқас екенін түсінді.

Бірінші билеген жылдарында (1617-1618 жж.) I Мұстафа анасы Халиме сұлтан мен садрағзам Халил пашаның қолжаулығы ғана болатын. Есі ауысқан сұлтанға қанағаттанбаған әскер 1618 жылы оны тақтан тайдырып, зынданға қамады. Ал келесі сұлтандық II Османға өтті. Алайда төрт жылдан соң, жаңа шеріктер ұйымдастырған төңкеріс кезінде II Осман өлтіріліп, тақ I Мұстафаға қайтадан бұйырды.

Екінші билеген жылдарында да (1622-1623 жж.) I Мұстафа анасы Халиме сұлтан мен жаңа садрағзам Қара Дәуіт пашаның қолжаулығы болды. Сұлтанның психикалық науқастығы тіптен жоғарылады. I Мұстафа II Османның тірі екенін ойлап, оның бөмесіне есік қағып, өзін тақ салмағынан арылту үшін одан өзіне тақты қайтыруын сұрады.

Сол кездерде жаңа шеріктер мен сипахтарда жанжал туды, ал Анадолыда Эрзурум бейлербейі Абаза пашаның төңкерісі болды. Абаза паша II Османның өлімі үшін кек қайтарғысы келді. Төңкерісті тоқтату үшін Халиме сұлтан Қара Дәуіт пашаны өлім жазасына кесті. Алайда төңкерісшілер наразылықты тоқтатпай, 1623 жылдың мамырында Абаза паша 40-мыңдық әскерімен Анкараны қоршауға алды. Билікте төрт садрағзам бір-бірін ауыстырып отырды. Ақырында, садрағзамдық Кеманкеш Қара Әли пашаға өтті. Ол Халиме сұлтанды баласын тақтан босатуға көндірді. Халиме сұлтан баласы I Мұстафаның өмірін сақтау шартымен пашаға келісім берді. I Ахмет пен Көсем сұлтанның 11 жасар баласы IV Мұрат келесі сұлтан болды. I Мұстафа қайтадан кафеске қамалып, өліміне дейін сонда отырып шықты. 1639 жылдың 20 қаңтарында I Мұстафа өз ажалымен қайтыс болды. Бұрынғы сұлтан мәйіті он жеті сағат жайбарақат жатты, тек содан кейін ғана оны еш сый-құрметсіз Әулие Софья мешітінің қасындағы арнайы жерлейтін жерде жерледі.

Суреттері

• 
• Сурет:15 Mustafa I.jpg

Садрағзамдары

№	Есімі	Қызмет атқарған мерзімі	Уақыты
74	Дамат Халил паша	22 қараша 1617 жыл — 26 ақпан 1618 жыл	3 ай
80	Қара Дәуіт паша	20 мамыр 1622 жыл — 13 маусым 1622 жыл	1 ай
81	Мере Құсайын паша	13 маусым 1622 жыл — 8 тамыз 1622 жыл	1 ай
82	Лефкелі Мұстафа паша	8 тамыз 1622 жыл — 21 қыркүйек 1622 жыл	1 ай
83	Гүржі Хадым Мехмет паша	21 қыркүйек 1622 жыл — 5 ақпан 1623 жыл	5 ай
84	Мере Құсайын паша	5 ақпан 1623 жыл — 30 тамыз 1623 жыл	6 ай
85	Кеманкеш Қара Әли паша	30 тамыз 1623 жыл — 10 қыркүйек 1623 жыл	1 ай

Өнерде

• «Ғаламат ғасыр: Көсем» телехикаясы (2015-қ.у., I Мұстафа рөлінде — Боран Құзым)

Сілтемелер

• Ұлы Османлы Мемлекеті
• Османлы Мемлекетінің сұлтаны
• Османлы әулеті
• Османлы әулетінің шежіресі