Бетпақдала: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол: 1-жол:
[[File:Betpack-Dala.JPG|thumb| alt=A.| ''[[Бетпақдала]]''.]]
[[File:Betpack-Dala.JPG|thumb| alt=A|400px| Бетпақдала]]
'''Бетпақдала''' — Қазақстанның орталық бөлігіндегі кең байтақ аймақты алып жатқан шөлді өңір. [[Қарағанды]], [[Жамбыл]], [[Оңтүстік Қазақстан облысы|Оңтүстік Қазақстан облыстары]] аумағында орналасқан. Батысында [[Сарысу]] өзенінің төменгі ағысымен, шығысында [[Балқаш]] көлімен, оңтүстігінде [[Шу]] өзені аңғарымен, солтүстігінде [[Сарыарқа|Сарыарқамен]] шектеседі. Батыстан шығысқа қарай 500 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 км аумаққа созылған. Ауданы 75 мың км2 шамасында. Бетпақдала үстіртті шөлінің орташа абсолюттік биіктігі 300 — 350 м. Абсолюттік биіктігі 200 — 300 метрдей болатын көлемді оңтүстік-батыс бөлігі жазық, ал абсолюттік биіктігі 400 — 700 метрдей солтүстік-шығыс бөлігі қыратты. [[Палеозой]] эрасының тау жыныстары (гранит, порфирит, әктас) тереңде жатыр, бетін [[мезозой]] мен [[палеоген]] кезеңінің шөгінді жыныстары (құмтас, саз, малтатас, құм) жапқан. Ең биік жері — [[Жамбыл тауы]] (974 м). Бұл бөлік Сарыарқаның каледондық құрылымының жалғасы. Сай-жыралармен тілімденген Бетпақдала жазығында сор, тақыр және жазда құрғап қалатын тұзды көлдер кездеседі. Көктемде жауын суымен толығып, жазда құрғақ арнаға айналатын [[Қарқаралы]], [[Қарасу]], [[Талдыеспе]] сияқты кішігірім өзендер бар. Климаты тым континенттік. Жазы ыстық, құрғақ, қысы суық. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –12—14<small>0</small>С, шілдеде 24—26<sup>0</sup>С. Жауын-шашынның жылдық мөлш. 100—150 мм. Қардың қалыңдығы 10—15 см-ден аспайды. Тұрақты су көздері болмағанымен, жер асты (артезиан) суының қоры мол. Жайылымдар тереңдігі 10—30 м [[артезиан]] құдықтарымен суландырылады. Бетпақдаланың топырағы қоңыр, сұрғылт қоңыр. Солтүстігінде [[жусан]] басым, шығысындағы шоқылы таулардың тастақты шөлдерінде [[баялыш]], [[эфедра]], [[тасбұйырғын]], орталығы мен батысындағы саздақты жерлерде жусан мен баялыш, оңтстігіндегі Шу өзені маңындағы құмды төбелер мен қырқаларда [[сексеуіл]], [[теріскен]], [[еркекшөп]], құрғақ арналарын бойлай жыңғыл, тораңғы өседі. Солтүстік-шығысындағы таулы қыраттарда [[арқар]], [[елік]], [[қасқыр]], [[түлкі]]; жазықта [[ақбөкен]], [[алақоржын]], [[саршұнақ]], [[аламан]], [[жылан]], [[кесіртке]], [[дуадақ]], [[құр]] мекендейді. Бетпақдала — көктемгі және күзгі мал жайылымы. Сарыарқаның оңтүстігі мен Бетпақдала фаунасын сақтау мақсатында қорықшалар (Андасай, т.б.) ұйымдастырылған. <ref name=”source1”> “Қазақ Энциклопедиясы”, II-том </ref>
'''Бетпақдала''' — Қазақстанның орталық бөлігіндегі кең байтақ аймақты алып жатқан шөлді өңір. [[Қарағанды]], [[Жамбыл]], [[Оңтүстік Қазақстан облысы|Оңтүстік Қазақстан облыстары]] аумағында орналасқан. Батысында [[Сарысу]] өзенінің төменгі ағысымен, шығысында [[Балқаш]] көлімен, оңтүстігінде [[Шу]] өзені аңғарымен, солтүстігінде [[Сарыарқа|Сарыарқамен]] шектеседі. Батыстан шығысқа қарай 500 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 км аумаққа созылған. Ауданы 75 мың км2 шамасында. Бетпақдала үстіртті шөлінің орташа абсолюттік биіктігі 300 — 350 м. [[Абсолюттік биіктігі]] 200 — 300 метрдей болатын көлемді оңтүстік-батыс бөлігі жазық, ал абсолюттік биіктігі 400 — 700 метрдей солтүстік-шығыс бөлігі қыратты. [[Палеозой]] эрасының тау жыныстары (''гранит, порфирит, әктас'') тереңде жатыр, бетін [[мезозой]] мен [[палеоген]] кезеңінің шөгінді жыныстары (''құмтас, саз, малтатас, құм'') жапқан. Ең биік жері — [[Жамбыл тауы]] (974 м). Бұл бөлік [[Сарыарқа]]ның каледондық құрылымының жалғасы. Сай-жыралармен тілімденген Бетпақдала жазығында сор, тақыр және жазда құрғап қалатын тұзды көлдер кездеседі. Көктемде жауын суымен толығып, жазда құрғақ арнаға айналатын [[Қарқаралы]], [[Қарасу]], [[Талдыеспе]] сияқты кішігірім өзендер бар. Климаты тым континенттік. Жазы ''ыстық, құрғақ, қысы суық''. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –12—14<small>0</small>С, шілдеде 24—26<sup>0</sup>С. Жауын-шашынның жылдық мөлш. 100—150 мм. Қардың қалыңдығы 10—15 см-ден аспайды. Тұрақты су көздері болмағанымен, жер асты (артезиан) суының қоры мол. Жайылымдар тереңдігі 10—30 м [[артезиан]] құдықтарымен суландырылады. Бетпақдаланың топырағы қоңыр, сұрғылт қоңыр. Солтүстігінде [[жусан]] басым, шығысындағы шоқылы таулардың тастақты шөлдерінде [[баялыш]], [[эфедра]], [[тасбұйырғын]], орталығы мен батысындағы саздақты жерлерде жусан мен баялыш, оңтстігіндегі Шу өзені маңындағы құмды төбелер мен қырқаларда [[сексеуіл]], [[теріскен]], [[еркекшөп]], құрғақ арналарын бойлай жыңғыл, тораңғы өседі. Солтүстік-шығысындағы таулы қыраттарда [[арқар]], [[елік]], [[қасқыр]], [[түлкі]]; жазықта [[ақбөкен]], [[алақоржын]], [[саршұнақ]], [[аламан]], [[жылан]], [[кесіртке]], [[дуадақ]], [[құр]] мекендейді. Бетпақдала — көктемгі және күзгі мал жайылымы. Сарыарқаның оңтүстігі мен Бетпақдала фаунасын сақтау мақсатында қорықшалар (Андасай, т.б.) ұйымдастырылған.<ref>Балалар Энциклопедиясы, II- том</ref>
== Пайдаланған әдебиет==



==Пайдаланылған әдебиет</span>==
<references/>
<references/>

{{stub}}
{{stub}}

{{wikify}}
{{wikify}}

[[Санат:Шөлдер]]
[[Санат:География]]
[[Санат:География]]
[[ar:دالا بيتباك]]
[[ar:دالا بيتباك]]
[[bg:Бетпак Дала]]
[[bg:Бетпак Дала]]

23:30, 2011 ж. маусымның 18 кезіндегі нұсқа

A
Бетпақдала

Бетпақдала — Қазақстанның орталық бөлігіндегі кең байтақ аймақты алып жатқан шөлді өңір. Қарағанды, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары аумағында орналасқан. Батысында Сарысу өзенінің төменгі ағысымен, шығысында Балқаш көлімен, оңтүстігінде Шу өзені аңғарымен, солтүстігінде Сарыарқамен шектеседі. Батыстан шығысқа қарай 500 км, солтүстіктен оңтүстікке қарай 300 км аумаққа созылған. Ауданы 75 мың км2 шамасында. Бетпақдала үстіртті шөлінің орташа абсолюттік биіктігі 300 — 350 м. Абсолюттік биіктігі 200 — 300 метрдей болатын көлемді оңтүстік-батыс бөлігі жазық, ал абсолюттік биіктігі 400 — 700 метрдей солтүстік-шығыс бөлігі қыратты. Палеозой эрасының тау жыныстары (гранит, порфирит, әктас) тереңде жатыр, бетін мезозой мен палеоген кезеңінің шөгінді жыныстары (құмтас, саз, малтатас, құм) жапқан. Ең биік жері — Жамбыл тауы (974 м). Бұл бөлік Сарыарқаның каледондық құрылымының жалғасы. Сай-жыралармен тілімденген Бетпақдала жазығында сор, тақыр және жазда құрғап қалатын тұзды көлдер кездеседі. Көктемде жауын суымен толығып, жазда құрғақ арнаға айналатын Қарқаралы, Қарасу, Талдыеспе сияқты кішігірім өзендер бар. Климаты тым континенттік. Жазы ыстық, құрғақ, қысы суық. Қаңтарда ауаның орташа температурасы –12—140С, шілдеде 24—260С. Жауын-шашынның жылдық мөлш. 100—150 мм. Қардың қалыңдығы 10—15 см-ден аспайды. Тұрақты су көздері болмағанымен, жер асты (артезиан) суының қоры мол. Жайылымдар тереңдігі 10—30 м артезиан құдықтарымен суландырылады. Бетпақдаланың топырағы қоңыр, сұрғылт қоңыр. Солтүстігінде жусан басым, шығысындағы шоқылы таулардың тастақты шөлдерінде баялыш, эфедра, тасбұйырғын, орталығы мен батысындағы саздақты жерлерде жусан мен баялыш, оңтстігіндегі Шу өзені маңындағы құмды төбелер мен қырқаларда сексеуіл, теріскен, еркекшөп, құрғақ арналарын бойлай жыңғыл, тораңғы өседі. Солтүстік-шығысындағы таулы қыраттарда арқар, елік, қасқыр, түлкі; жазықта ақбөкен, алақоржын, саршұнақ, аламан, жылан, кесіртке, дуадақ, құр мекендейді. Бетпақдала — көктемгі және күзгі мал жайылымы. Сарыарқаның оңтүстігі мен Бетпақдала фаунасын сақтау мақсатында қорықшалар (Андасай, т.б.) ұйымдастырылған.[1]

Пайдаланған әдебиет

  1. Балалар Энциклопедиясы, II- том