I Джеймс (Шотландия королі): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
| 119-жол: | 119-жол: | ||
== Билігінің санаулы күндері == |
== Билігінің санаулы күндері == |
||
Яков I патшаның билігінің аяқталуына қарай беделінің өсуі, [[Роберт Стюарт, Олбани герцогы|Олбани]] анархиясымен күрт қарама-қарсы болып, шотландық барондардың наразылығын күшейтті. Патшаның бірқатар магнаттарға қарсы ([[1425 жыл|1425 жылы]] Олбани, [[1427 жыл|1427 жылы]] [[Грэмдер]], [[Данбарлар]] [[1435 жыл|1435 жылы]]) репрессиясы жаппай королдің пайдасына орай тәркіленді (солай 1424 жылы [[Бьюкен|Бухан]] графтығы тәркіленді, 1425 жылы - Файф, Ментит пен Леннокс графтықтары, 1427 жылы - Стратерн, 1435 жылы - Марч пен Мар). |
|||
12:06, 2018 ж. маусымның 1 кезіндегі нұсқа
| Яков I шотл. Seumas I Alba, ағыл. James I of Scotland | |||
| |||
| Лауазымы | |||
|---|---|---|---|
| |||
| 1406 — 1437 | |||
| Тәж кигізу жорасы | 2 немесе 21 мамыр 1424 | ||
| Ізашары | Роберт III | ||
| Ізбасары | Яков II | ||
| Өмірбаяны | |||
| Діні | Христиандық | ||
| Дүниеге келуі | 10 желтоқсан 1394 Данфермлин сарайы, Файф | ||
| Қайтыс болуы | 21 ақпан 1437 (42 жас) Перт, Шотландия | ||
| Жерленді | Перт монастыры | ||
| Династия | Стюарттар | ||
| Әкесі | Роберт III | ||
| Анасы | Анабелла Драммонд | ||
| Жұбайы | Джоан Бофорт | ||
| Балалары | Маргарита, Изабелла, Элеонора, Джоанна, Яков II, Мария, Аннабела | ||
өңдеу  |
|||
Яков I (ағыл. James I; 10 желтоқсан 1394 — 21 ақпан 1437) — Стюарттар әулетінен шыққан Шотландия королі (1406—1437), «Шотландия билеушілерінің арасында ең жақсы және алғашқы ақын», Роберт III-нің үшінші ұлы.
Патша тұтқында
Екі ағасының қайтыс болғаннан кейін, Яковтың әкесі оның қауіпсіздігінен қорқып, оны француз патшасына жіберді. Жолда ханзада ағылшындардың қолына түсті. Бұны естіген соң, Роберт III қайтыс болды. Жас ханзада Шотландияның жалған патшасы болды. Яков I тұтқында 18 жыл болды. Осы уақытта елді регенттер басқарды (королдің ағасы Олбани герцогы, Роберт Стюарт пен Роберттің ұлы Мердок). Патшаны босату туралы келіссөздер бірден басталды, бірақ қажырлы болмады, өйткені регент королді қайтаруға мүдделі болған жоқ.
Тұтқында болған кезінде Яков I ағылшын королі Генрих V-мен Францияға жасаған жорығында бірге баруға мәжбүр болды, сол уақытта Бьюкен графы бастаған шотланд әскері дофин Карл жағында ағылшындармен шайқасып жүрген. Англияда патша ағылшын королінің туысы, өзінің махаббаты - Джоан Бофортты кездестірді, олар 1424 жылы үйленді. Патша Джоанға деген сүйіспеншілігін ортағасырлық ағылшын-шотланд поэзиясының ең жақсы мысалдарының бірі Kingis Quair поэмасында жырлайды.
Олбани герцогы қайтыс болғаннан кейін, Яков I-ның босатылуы туралы келісімге қол жетті - 1423 жылы 4 желтоқсанда Лондон келісіміне қол қойылды, оған сәйкес патшаны 40 мың фунт стерлинг құн төлегеннен кейін босататын болды. 1424 жылы мамырда Якоб I Шотландияға келді.
Яков I-нің реформасы
Тұтқында болған кезде Яков I Шотландия тарихындағы ең жоғары білімді патшалардың бірі болды. Оның поэзия мен музыкадағы таланттары өз идеяларын іске асырудағы табандылығымен толықты. Қайтып келгеннен кейін король бірден елдегі заңдар мен тәртіпті нығайту жөніндегі шаралар бағдарламасын іске қосты: барондардың билігін асыра пайдалану, ішкі соғыстарға және магнаттардың одақтастықтарына тыйым салынған арнайы нормалар енгізілді. Королдік заңның бірыңғай жүйесі бүкіл елге таратылды: жергілікті нормалар мен құқықтық жеңілдіктер (Мак-Дафф кланының құқығы сияқты) әрекетсіз деп жарияланды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес басталды.
Сонымен қатар, патша мемлекеттік қазынаны жақсартуға тырысты. Бірақ Яковтың қаржы шаралары тек бірқалыпты нәтиже берді: 2 жыл өткеннен кейін табысқа салынатын салықты сословиенің қарсылығынан соң жоюға тура келді, кедендік алымдардың өсті, бірақ Дәуіт II-нің кезеңіндегі дәрежеге жете алмады. Шотландық ірі магнаттар (Олбани, Дугластар) патшаға қарағанда бай болды. Осыған байланысты Яков I мәртебелі жеке отбасыларға қарсы бағытталған қуғын-сүргінге ұшыратты: 1425 жылы патша 2-ші Олбани герцогы, Мердок Стюартты және оның отбасын тұтқындап, жазалады. Олардың мүліктері патшаның пайдасына тәркіленді.
Олбани үйінің күйреуі Шотландияда роялизмдік төңкерісті білдірді. Сол уақыттан бастап патшалық билік күрт өсті, магнаттар биліктен аластатылды, әкімшілікке ұсақ ақсүйектер, діни қызметкерлер, қала тұрғындары белсенді түрде тартылды. Бірақ режимде негізгі тірегі патшаның күшті тұлғасы және халық арасында оның танымалдығы болды. Шотландия парламенті үлкен рөлге ие болды, оның негізгі ерекшеліктері Яков I-мен анықталды. Парламенттің қолдауымен король Шотландияда ешқандай прецедент жасамаған заң шығарушы іс-қимылдарды жасады: елдегі өмірдің барлық аспектілері нормативті құқықтық реттеуден өтті.
Сыртқы саясат
Королдің орталықтандыру реформасын жүзеге асырудағы еркіндік, сыртқы саясаттың жағымды жағдайымен түсіндірілді. Англия Генрих V қайтыс болғаннан кейін Шотландияға қауіп төндірмеді. 1424 жылдан бастап Яков I Англиямен бітім жасады. Біртіндеп патша еркіндігі үшін құн төлеуін тоқтатты: Лондон келісіміне сәйкес 40 мың фунт стерлингтің жартысынан азы төленді.
Сол уақытта Яков I Франциямен дәстүрлі әскери одақты сақтады: шотландықтар король Карл VII-нің қызметінде ағылшындарға қарсы әскери қимылдарға қатысқан, ал 1436 жылы Яков I-нің қызы, Маргарита француз тағының мұрагері дофин Людовикке тұрмысқа шықты.
Яков I мен шіркеу
Елдегі патша билігінің нығаюы папалыққа қарсы күреске жол ашты. 1426 жылы Шотландия парламенті патшаның ұсынысымен патшаның келісімінсіз Рим Папасымен қарым-қатынасқа, сондай-ақ, шотланд шіркеуінде зейнетақылар мен жеңілдіктерді пападан сатып алу тыйым салынды. Яков I-нің өкілдері папаның беделін шектеуге тырысып, Базель соборында белсенді қатысты. Шотландия шіркеунің ұйымын мемлекеттік аппараттың бір бөлігі ретінде қарастыра отырып, патша жиі шіркеудің істеріне кедергі келтіріп, асыра пайдалануды жоюға және оның беделін ұлғайтуға ұмтылды. Яков I ең алғаш инквизиция басталған және монастырьларды салдырған Шотландияның соңғы патшасы болды.
Билігінің санаулы күндері
Яков I патшаның билігінің аяқталуына қарай беделінің өсуі, Олбани анархиясымен күрт қарама-қарсы болып, шотландық барондардың наразылығын күшейтті. Патшаның бірқатар магнаттарға қарсы (1425 жылы Олбани, 1427 жылы Грэмдер, Данбарлар 1435 жылы) репрессиясы жаппай королдің пайдасына орай тәркіленді (солай 1424 жылы Бухан графтығы тәркіленді, 1425 жылы - Файф, Ментит пен Леннокс графтықтары, 1427 жылы - Стратерн, 1435 жылы - Марч пен Мар).