Еуропа қара күзені: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
ш clean up, replaced: европа → еуропа, Европа → Еуропа using AWB |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 19-жол: | 19-жол: | ||
| range_map_caption = Ареал<br />(қоңыр - қазіргі, қызыл - жерсінген, қызғылт сары - жойылған мүмкін) |
| range_map_caption = Ареал<br />(қоңыр - қазіргі, қызыл - жерсінген, қызғылт сары - жойылған мүмкін) |
||
}} |
}} |
||
'''Еуропа қара күзені''' ({{lang-la|Mustela lutreola}}) |
'''Еуропа қара күзені''' ({{lang-la|Mustela lutreola}}) — [[сусарлар тұқымдасы|сусарлар]] тұқымдасының [[күзендер]] туысына жататын [[Жыртқыштар|жыртқыш]] сүтқоректі мамық терілі аң. |
||
==Таралуы== |
== Таралуы == |
||
Сирек кездесетін түр, Қазақстанда жойылып кетуі мүмкін. 1920 – 30 жылдары [[Батыс Қазақстан]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облыстарының]] [[Жайық өзені|Жайық]], [[Елек өзені|Елек]], [[Қарғалы өзені|Қарғалы]], [[Жаман Қарғалы өзені|Жаман Қарғалы өзендерінің]] жағасында мекендеген. Соңғы рет 1938 жылы Еуропа қара күзенінің біреуін [[Ырғыз өзені]]нің, екіншісін [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ндағы [[Шағалалы өзені]]нің бойынан ұстаған. Бұдан басқа [[Қазақстан]]да таралуы жөнінде ешқандай дерек жоқ. |
Сирек кездесетін түр, Қазақстанда жойылып кетуі мүмкін. 1920 – 30 жылдары [[Батыс Қазақстан]], [[Ақтөбе облысы|Ақтөбе облыстарының]] [[Жайық өзені|Жайық]], [[Елек өзені|Елек]], [[Қарғалы өзені|Қарғалы]], [[Жаман Қарғалы өзені|Жаман Қарғалы өзендерінің]] жағасында мекендеген. Соңғы рет 1938 жылы Еуропа қара күзенінің біреуін [[Ырғыз өзені]]нің, екіншісін [[Солтүстік Қазақстан облысы]]ндағы [[Шағалалы өзені]]нің бойынан ұстаған. Бұдан басқа [[Қазақстан]]да таралуы жөнінде ешқандай дерек жоқ. |
||
| 27-жол: | 27-жол: | ||
Тұщы суқоймалары: тазартылмаған [[өзек]]тер мен [[өзен]]дер, [[көл]]дер, ескі [[арна]]лар, көптеген [[арал]]дары бар және қалың өсімдекті өзен атыраптары. Мұз асты қуыстар мен қатпайтын жылымдар болу қажет. Маңызды жағдайдың бірі – қоректің мол болуы. Құрлық азықтары мол болса, су күзені бетін тұтастай мұз басқан суқоймаларында да мекендей береді. Күшіктейтін іні бар ауданда суқоймасының тереңдігі 50 см-ден кем болмауы керек, өйткені баспанаға баратын іннің суфсты аузы көрінбеуі міндетті. |
Тұщы суқоймалары: тазартылмаған [[өзек]]тер мен [[өзен]]дер, [[көл]]дер, ескі [[арна]]лар, көптеген [[арал]]дары бар және қалың өсімдекті өзен атыраптары. Мұз асты қуыстар мен қатпайтын жылымдар болу қажет. Маңызды жағдайдың бірі – қоректің мол болуы. Құрлық азықтары мол болса, су күзені бетін тұтастай мұз басқан суқоймаларында да мекендей береді. Күшіктейтін іні бар ауданда суқоймасының тереңдігі 50 см-ден кем болмауы керек, өйткені баспанаға баратын іннің суфсты аузы көрінбеуі міндетті. |
||
==Негізгі шектеуші факторлар== |
== Негізгі шектеуші факторлар == |
||
Оның бұрында кездескен жерлерінде қазір тұрақты түрде америка су күзені кездеседі, ол еуропа су күзеніне қарағанда күшті, америка су күзені оны ығыстырып қана қоймайды, өлтіреді және оның [[биотоп]]ын толықтай меңгереді. |
Оның бұрында кездескен жерлерінде қазір тұрақты түрде америка су күзені кездеседі, ол еуропа су күзеніне қарағанда күшті, америка су күзені оны ығыстырып қана қоймайды, өлтіреді және оның [[биотоп]]ын толықтай меңгереді. |
||
==Биологиялық ерекшеліктері== |
== Биологиялық ерекшеліктері == |
||
Еуропа қара күзенінің дене тұрқы 36 – 42 см, салмағы 1,1 кг-дай. Басы жалпақ, денесі ұзынша келген, аяқтары қысқа. Башпайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Жүні біркелкі үлпілдек, қара қоңыр, қызғылт қоңыр түстес. Алқымында, астыңғы және үстіңгі еріндері мен төсінде ақ дағы болады. Өзенде, ағын суда, бөгендерде мекендеп, інін (тереңдігі 1,5 м-дей) су астына қазады. Балық, ұсақ кемірушілер, жәндіктермен қоректенеді. Жыныстық жағынан бір жаста жетіледі. Ақпан – наурыз айларында ұйығады да, 42 – 75 күннен кейін балалайды ( |
Еуропа қара күзенінің дене тұрқы 36 – 42 см, салмағы 1,1 кг-дай. Басы жалпақ, денесі ұзынша келген, аяқтары қысқа. Башпайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Жүні біркелкі үлпілдек, қара қоңыр, қызғылт қоңыр түстес. Алқымында, астыңғы және үстіңгі еріндері мен төсінде ақ дағы болады. Өзенде, ағын суда, бөгендерде мекендеп, інін (тереңдігі 1,5 м-дей) су астына қазады. Балық, ұсақ кемірушілер, жәндіктермен қоректенеді. Жыныстық жағынан бір жаста жетіледі. Ақпан – наурыз айларында ұйығады да, 42 – 75 күннен кейін балалайды (3–7, сирек 10). Күзге қарай інін тастап, өз бетінше тіршілік етеді. |
||
Еуропа қара күзені – терісі өте бағалы аң. Қазіргі кезде өте сирек кездесетін аң болғандықтан қорғауға алынып, [[Қазақстан]]ның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына»]] енгізілген.<ref>Қазақ энцклопедиясы</ref> |
Еуропа қара күзені – терісі өте бағалы аң. Қазіргі кезде өте сирек кездесетін аң болғандықтан қорғауға алынып, [[Қазақстан]]ның «[[Қызыл кітап|Қызыл кітабына»]] енгізілген.<ref>Қазақ энцклопедиясы</ref> |
||
| 37-жол: | 37-жол: | ||
Күйге түсу 3 атаға дейін созылады және кіші [[су қоймалар]]ының мұздан арылу кезеңіне (ақпан-наурыз) сәйкес келеді. Буаздылық 42 күннеп 75 күнге дейін созылады, бұл кейбір қаншықтардың жұмыртқасының дамуының латентті (жасырын) кезеңінің болуымен байланысты, ал оның ұзақтығы тұраұты болмайды. Ұяда 3-7, кейде 10 күшік болады. Туғаннан 30 күн өткен соң көзі ашылады. Ұяластар күздің басында тарайды. Бір жаста жыныстық жағынан жетіледі. Қорегінің негізін қыста сүтқоректілер мен балық құрайды, жазда – қосмекенділер, құстар, насекомдар. Еуропа су күзенінің алысқа қоныс аударуы байқалмаған. Ең қауыпты жаулары мен бәсекелестері – қамшат пен америка су күзені. |
Күйге түсу 3 атаға дейін созылады және кіші [[су қоймалар]]ының мұздан арылу кезеңіне (ақпан-наурыз) сәйкес келеді. Буаздылық 42 күннеп 75 күнге дейін созылады, бұл кейбір қаншықтардың жұмыртқасының дамуының латентті (жасырын) кезеңінің болуымен байланысты, ал оның ұзақтығы тұраұты болмайды. Ұяда 3-7, кейде 10 күшік болады. Туғаннан 30 күн өткен соң көзі ашылады. Ұяластар күздің басында тарайды. Бір жаста жыныстық жағынан жетіледі. Қорегінің негізін қыста сүтқоректілер мен балық құрайды, жазда – қосмекенділер, құстар, насекомдар. Еуропа су күзенінің алысқа қоныс аударуы байқалмаған. Ең қауыпты жаулары мен бәсекелестері – қамшат пен америка су күзені. |
||
==Қолда өсіру== |
== Қолда өсіру == |
||
Қолда жақсы көбейеді. |
Қолда жақсы көбейеді. |
||
==Қабылданған қорғау шаралары== |
== Қабылданған қорғау шаралары == |
||
[[Кирсанов]] қорықшасында қорғалады. |
[[Кирсанов]] қорықшасында қорғалады. |
||
==Қорғауды керек ететін шаралар== |
== Қорғауды керек ететін шаралар == |
||
Қолда, соның ішінде [[Хайуанаттар бағы|хайуанаттар]] парктерінде, өсіруді жүзеге асыру. |
Қолда, соның ішінде [[Хайуанаттар бағы|хайуанаттар]] парктерінде, өсіруді жүзеге асыру. |
||
==Зерттеу үшін ұсыныстар== |
== Зерттеу үшін ұсыныстар == |
||
Жайық, Елек, Тобыл, Ұбаған, Шағылы өзендерінің жайылмалары және Шағылы көлен ол жерлерден күзенді табу мақсатында зерттеу.<ref>1. Афанасьев и др., 1953; 2. Лобачев, 1982.</ref> |
Жайық, Елек, Тобыл, Ұбаған, Шағылы өзендерінің жайылмалары және Шағылы көлен ол жерлерден күзенді табу мақсатында зерттеу.<ref>1. Афанасьев и др., 1953; 2. Лобачев, 1982.</ref> |
||
== Дереккөздер == |
== Дереккөздер == |
||
{{дереккөздер}} |
|||
<references/> |
|||
| ⚫ | |||
[[Санат:Күзендер]] |
[[Санат:Күзендер]] |
||
| ⚫ | |||
22:24, 2019 ж. сәуірдің 11 кезіндегі соңғы нұсқа
| Еуропа қара күзені | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Амандық күйі | ||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Mustela lutreola (Линней, 1761) | ||||||||||||||
 Ареал
(қоңыр - қазіргі, қызыл - жерсінген, қызғылт сары - жойылған мүмкін) |
Еуропа қара күзені (лат. Mustela lutreola) — сусарлар тұқымдасының күзендер туысына жататын жыртқыш сүтқоректі мамық терілі аң.
Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сирек кездесетін түр, Қазақстанда жойылып кетуі мүмкін. 1920 – 30 жылдары Батыс Қазақстан, Ақтөбе облыстарының Жайық, Елек, Қарғалы, Жаман Қарғалы өзендерінің жағасында мекендеген. Соңғы рет 1938 жылы Еуропа қара күзенінің біреуін Ырғыз өзенінің, екіншісін Солтүстік Қазақстан облысындағы Шағалалы өзенінің бойынан ұстаған. Бұдан басқа Қазақстанда таралуы жөнінде ешқандай дерек жоқ.
Мекендейтін жерлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тұщы суқоймалары: тазартылмаған өзектер мен өзендер, көлдер, ескі арналар, көптеген аралдары бар және қалың өсімдекті өзен атыраптары. Мұз асты қуыстар мен қатпайтын жылымдар болу қажет. Маңызды жағдайдың бірі – қоректің мол болуы. Құрлық азықтары мол болса, су күзені бетін тұтастай мұз басқан суқоймаларында да мекендей береді. Күшіктейтін іні бар ауданда суқоймасының тереңдігі 50 см-ден кем болмауы керек, өйткені баспанаға баратын іннің суфсты аузы көрінбеуі міндетті.
Негізгі шектеуші факторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оның бұрында кездескен жерлерінде қазір тұрақты түрде америка су күзені кездеседі, ол еуропа су күзеніне қарағанда күшті, америка су күзені оны ығыстырып қана қоймайды, өлтіреді және оның биотопын толықтай меңгереді.
Биологиялық ерекшеліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Еуропа қара күзенінің дене тұрқы 36 – 42 см, салмағы 1,1 кг-дай. Басы жалпақ, денесі ұзынша келген, аяқтары қысқа. Башпайларының арасы жүзу жарғағымен жалғасқан. Жүні біркелкі үлпілдек, қара қоңыр, қызғылт қоңыр түстес. Алқымында, астыңғы және үстіңгі еріндері мен төсінде ақ дағы болады. Өзенде, ағын суда, бөгендерде мекендеп, інін (тереңдігі 1,5 м-дей) су астына қазады. Балық, ұсақ кемірушілер, жәндіктермен қоректенеді. Жыныстық жағынан бір жаста жетіледі. Ақпан – наурыз айларында ұйығады да, 42 – 75 күннен кейін балалайды (3–7, сирек 10). Күзге қарай інін тастап, өз бетінше тіршілік етеді.
Еуропа қара күзені – терісі өте бағалы аң. Қазіргі кезде өте сирек кездесетін аң болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілген.[2]
Күйге түсу 3 атаға дейін созылады және кіші су қоймаларының мұздан арылу кезеңіне (ақпан-наурыз) сәйкес келеді. Буаздылық 42 күннеп 75 күнге дейін созылады, бұл кейбір қаншықтардың жұмыртқасының дамуының латентті (жасырын) кезеңінің болуымен байланысты, ал оның ұзақтығы тұраұты болмайды. Ұяда 3-7, кейде 10 күшік болады. Туғаннан 30 күн өткен соң көзі ашылады. Ұяластар күздің басында тарайды. Бір жаста жыныстық жағынан жетіледі. Қорегінің негізін қыста сүтқоректілер мен балық құрайды, жазда – қосмекенділер, құстар, насекомдар. Еуропа су күзенінің алысқа қоныс аударуы байқалмаған. Ең қауыпты жаулары мен бәсекелестері – қамшат пен америка су күзені.
Қолда өсіру[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қолда жақсы көбейеді.
Қабылданған қорғау шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кирсанов қорықшасында қорғалады.
Қорғауды керек ететін шаралар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қолда, соның ішінде хайуанаттар парктерінде, өсіруді жүзеге асыру.
Зерттеу үшін ұсыныстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жайық, Елек, Тобыл, Ұбаған, Шағылы өзендерінің жайылмалары және Шағылы көлен ол жерлерден күзенді табу мақсатында зерттеу.[3]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Maran, T., Aulagnier, S., Libois, R., Kranz, A., Abramov, A. & Wozencraft, C (2008). Mustela lutreola. In: IUCN 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 7 қараша 2010.
- ↑ Қазақ энцклопедиясы
- ↑ 1. Афанасьев и др., 1953; 2. Лобачев, 1982.
|
Бұл — биология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |