Қожа Ахмет Ясауи кесенесі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу

← Ескірек өңдеме Жаңарақ өңдеме →

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

23:38, 2011 ж. маусымның 21 кезіндегі нұсқа

Қожа Ахмет Ясауи кесенесі – ортағасырлық сәулет өнері ескерткіші. Түркістан қаласында орналасқан.

1396 – 99 ж. Әмір Темірдің бұйрығымен Қожа Ахмет Иасауи қабірінің басына тұрғызылған.

Ені – 46,5 м, ұзындығы – 65 м. Күйдірілген шаршы кірпіштен өрілген. Кесене жобасының ерекшелігі – онда Орталық Азия сәулет өнерінде бұрын-соңды ұшыраспаған шатыр жабу тәсілдері қолданылған. Кесенеде аса үлкен портал (ені – 50 м-ге жуық, порталдық арканың ұзындығы – 18,2 м), бірнеше күмбез, 35 бөлме бар, биіктігі – 37,5 м, сыртқы қабырғалардың қалыңдығы – 1,8 – 2 м. Кесененің үш қабырғасының үстіңгі жағымен өтетін эпиграфтық фризде Құран Кәрім сүрелері мен аяттары жазылған. Жазулар көгілдір қышпен өрнектелген. Жазулардан “Алла”, “Мұхаммед”, “О, жарылқаушы”, “Билік Аллада”, “Алла менің әміршім”, “һижраның 800 жылы” деген сөздерді оқуға болады. Қоладан соғылып, алтын, күміс жалатылған есік тұтқалары мен алты шырағдан да сәулет өнерінің інжу-маржандарының қатарына жатады. Бұларда оны жасаушы исфаһандық шебер Тадж әд-Дин Изеддиннің есімі жазылған. Қола шырағдандағы жазулар һижраның 799 ж. 20-рамазанында жасалғандығын көрсетеді. Бүкіл құрылыстың мағыналық кіндігі – қабірхана ортасында Қожа Ахмет Иасауиге құлпытас қойылған. Қабірхана есігі жұқа темірмен қапталып, оған алтынмен жазулар түсірілген. Кесене мешітінің 16 терезесі, қос қабат күмбезі бар. Мешіттің батыс жақ қабырғасына Меккедегі Қағба іспетті 3,5 – 2,5 м-лік мозаикалық михраб орнатылған. Кесененің жанындағы Аллаға құлшылық етуге арналған жер асты ғибадатханалары Иасауидің тірі кезінде жасалып, кейін қайта жаңғыртылған. Кесенеде және оның төңірегінде қазақ халқының атақты адамдары (Жолбарыс хан, Есім хан, Абылай хан, Қаз дауысты Қазыбек би, Жәнібек батыр, т.б.) жерленген.

19-ғасырдың алғашқы ширегінде Қоқан билеушілері кесенеге жөндеу жұмыстарын жүргізіп, оның төңірегіне қамал-бекіністер салуды қолға алды.
1864 ж. Түркістан қаласын жаулап алған Ресей отаршылары кесененің 11 тұсына зақым келтірген.
1978 ж. қыркүйекте Қожа Ахмет Иасауи республикалық мұражайы ашылып, 1989 ж. 28 тамызда “Әзірет Сұлтан қорық-мұражайы” ұйымдастырылды.
Түркия елімен арадағы келісім бойынша жүргізілген ғимаратты қалпына келтіру жұмыстары 2000 ж. аяқталды.
2003 ж. маусымда Парижде өткен ЮНЕСКО-ның 27-сессиясында кесене дүниежүзілік мәдени мұралар тізіміне енгізілді. ^[1]

Пайдаланылған әдебиет

↑ “Балалар Энциклопедиясы”, V-том

Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет.

[”source1”-1] “Балалар Энциклопедиясы”, V-том

[1]

@@ 1-жол: / 1-жол: @@
-== Қожа Ахмет Ясауи кесенесі ==
+[[File:Turk22.jpg|thumb| alt=A.| ''[[Қожа Ахмет Ясауи кесенесі]]''.]]
+'''Қожа Ахмет Ясауи кесенесі''' – ортағасырлық [[сәулет өнері]] ескерткіші. [[Түркістан]] қаласында орналасқан.
+*1396 – 99 ж. [[Әмір Темір|Әмір Темірдің]] бұйрығымен [[Қожа Ахмет Иасауи]] қабірінің басына тұрғызылған.
+Ені – 46,5 м, ұзындығы – 65 м.  Күйдірілген шаршы кірпіштен өрілген. Кесене жобасының ерекшелігі – онда Орталық Азия сәулет өнерінде бұрын-соңды ұшыраспаған шатыр жабу тәсілдері қолданылған. Кесенеде аса үлкен портал (ені – 50 м-ге жуық, порталдық арканың ұзындығы – 18,2 м), бірнеше күмбез, 35 бөлме бар, биіктігі – 37,5 м, сыртқы қабырғалардың қалыңдығы – 1,8 – 2 м. Кесененің үш қабырғасының үстіңгі жағымен өтетін эпиграфтық фризде [[Құран]] Кәрім сүрелері мен аяттары жазылған. Жазулар көгілдір қышпен өрнектелген. Жазулардан “Алла”, “Мұхаммед”, “О, жарылқаушы”, “Билік Аллада”, “Алла менің әміршім”, “һижраның 800 жылы” деген сөздерді оқуға болады. Қоладан соғылып, алтын, күміс жалатылған есік тұтқалары мен алты [[шырағдан]] да сәулет өнерінің інжу-маржандарының қатарына жатады. Бұларда оны жасаушы исфаһандық шебер [[Тадж әд-Дин Изеддин|Тадж әд-Дин Изеддиннің]] есімі жазылған. Қола шырағдандағы жазулар һижраның 799 ж. 20-рамазанында жасалғандығын көрсетеді. Бүкіл құрылыстың мағыналық кіндігі – [[қабірхана]] ортасында Қожа Ахмет Иасауиге [[құлпытас]] қойылған. Қабірхана есігі жұқа темірмен қапталып, оған алтынмен жазулар түсірілген. Кесене мешітінің 16 терезесі, қос қабат күмбезі бар. Мешіттің батыс жақ қабырғасына Меккедегі [[Қағба]] іспетті 3,5 – 2,5 м-лік мозаикалық михраб орнатылған. Кесененің жанындағы Аллаға құлшылық етуге арналған жер асты ғибадатханалары Иасауидің тірі кезінде жасалып, кейін қайта жаңғыртылған. Кесенеде және оның төңірегінде қазақ халқының атақты адамдары ([[Жолбарыс хан]], [[Есім хан]], [[Абылай хан]], [[Қаз дауысты Қазыбек би]], [[Жәнібек батыр]], т.б.) жерленген.
-Бұл кітапшада Қожа Ахмет Ясауи ілімі және оның кесенесі жайлы баяндалған. Қазақ халқының рухани, мәдени тарихындағы Ясауи ілімінің маңызы ашылып және сол ілімнің ашық кітабы болып табылатын кесенеге сипаттама берілген.
+*19-ғасырдың алғашқы ширегінде [[Қоқан]] билеушілері кесенеге жөндеу жұмыстарын жүргізіп, оның төңірегіне қамал-бекіністер салуды қолға алды.
-Қазақстан аумағында сопылық дәстүрдің негізін салып, оны түркілік дәстүрмен үндестірген әйгілі тұлға – Қожа Ахмет Ясауи, оның кесенесі байырғы Түркістанға орналасқан. Ясауидің тікелей жанқиярлық еңбегінің арқасында ғана қазақ тайпаларының ұлттық ортасында Ислам канондары мен далалық дәстүр үндестік тапты. Қазақ халқының арасында көптеген түркі тілдес мұсылмандар үшін «Екінші Мекке» болған оның кесенесіне тәуап етеді.
+*1864 ж. Түркістан қаласын жаулап алған [[Ресей]] отаршылары кесененің 11 тұсына зақым келтірген.
-Н. Назарбаев.Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Ясауидің кесенесі адамзат қолынан шыққан бірегей жәдігерлердің санатына жатады. Бұл ортағасырлық сәулет өнерінің ғажайып туындысы өз бойына ертеден келе жатқан жергілікті құрылыс дәстүрі мен сол заманның ең озық әдістерін ұштастыра жинақтаған ғимарат. Ортағасырлық сәулет және бейнелеу өнерлерінде қалыптасқан көркемдік әдістер мен жетістіктер ғимараттың композициялық шешімінен өзіндік көрініс тапқан. Әзірет Сұлтаны қабірінің басында кесене салынғанға дейін де екі бөлмелі ғимарат тұрғызылып, сол замандарда-ақ қасиетті зиярат орнына айналған. Осынау аса зор порталды, күмбезді дүрбені тұрғызған шеберлерді Мауераннахр билеушісі Әмір Темір өзі сұрыптап, адамдық болмысы таза, кәсібін шын меңгергендерін ғана таңдап алған. Шарафаддин Әли Иездидің «Зафарнаме» (Жеңіс жылнамасы) кітабында Әулиелердің Сұлтанына арналған құрылыстың тарихы Алтын Ордаға қарсы жорықтармен байланысты баяндалады. Әмір Темір Ясы қаласын бірнеше рет тонаған Тоқтамысқа қарсы 1389, 1391 және 1395 жылдары әскер шығарған. Кесене құрылысының басталған жылдары да осы мерзім деп болжауға негіз бар. Кесененің тұрғызылуы жайлы халық аузындағы аңыз бойынша Әмір Темір түсінде аян арқылы Ясауиден бұрын оның ұстазы Арыстан бабаға құрмет көрсетуі керек екенін біліп, оны бұлжытпай орындаған. Қожа Ахмет Ясауиді өзіне пір тұтқан Мауераннахр билеушісінің ұстазға деген зор құрметі, тылсым сырлы рухани байланысы осыдан да байқалады. Халқымыздың «Мәдинада – Мұхаммед, Түркістанда – Қожа Ахмет, …» деп, Әзірет Сұлтанды ұлықтаған даналық сөзінің терең мәні бар. Бұл сөз Хақ Расулдың сүннетін бекем тұтып, Ислам Ақиқатын паш еткен, хәл ілімі мен хикмет дәстүрін орнықтырған Ясауи бабамыздың Пайғамбарымызбен рухани жалғастығын, бүкіл мұсылман әлемінің өркендеуіне тың серпіліс берген діни, рухани ықпалын айғақтайды. «Миғражда хақ Мұстафа рухымды көрді», «Перзентім деп хақ Мұстафа үлес берді» деген Қожа Ахмет Ясауидің бүкіл хикметтерінен Пайғамбарға (с.ғ.с.) деген шексіз махаббатты, зор құрметті және жан-тәнімен салауат айтып, мадақ, мақтау жолдағанын көреміз. Хикмет дәстүріндегі Әзіреті Пайғамбарға (с.ғ.с.) сүйіспеншілік пен құрметтен бастау алып, ұстазды құрметтеуге ұласатын осы үрдіс даламыздағы мұсылмандық дәстүрдің мызғымас негізі екендігіне шәк жоқ. Әулиенің мәңгі тірілігіне, оның рухани ықпалының уақыт пен кеңістікке тәуелсіз екендігіне сенген халқымыз Құл Қожа Ахмет Ясауидің қабірінің басына тынбай ағылып келіп, зиярат жасайтын болған. ХІV ғасырда салынған кесене құрылысына сан мыңдаған адамдардың жұмылып, жәрдем бергендігі Әзіреті Сұлтанның ілімі халықты ортақ мақсатқа, елдік мүддеге жұмылдырып, қызмет атқарғанын көрсетеді. Мұхаммед (с.ғ.с.) Пайғамбардың киелі миғраж сапарында үлес алған және төрт жүз жылдан соң Пайғамбар (с.ғ.с.) үмметіне жол көрсететіні аян болған, ұстазы Арыстан баба арқылы Пайғамбар (с.ғ.с.) аманатын иеленген Қожа Ахмет Ясауи кім еді? Мұсылман әлеміне зор рухани ықпалын тигізген Әулиелердің сұлтаны Сайрам жерінде дүниеге келіп, 125 жыл жасап, 1166 жылы дүниеден өткен. Шежірелік деректер бойынша Әзірет Әліден тарайтын арғы бабасы – Сыр өңіріне Исламды алғаш таратушылардың бірі болған – Ысқақ баб. Әкесі – Ибраһим, атасы – Махмуд және ұлы атасы – Ифтихар екені «Насабнамадан» белгілі. Қожа Ахмет Ясауидің ғұмыры жайлы еңбек жазған ясауия шайхы Хазинидің айтуынша анасы – Мұса шайхтың қызы – Айша хатун, ал халық аузындағы аңызда – Қарашаш ана. Ясауидің ата-анасының зираттары Сайрамда жатыр. Қожа Ахмет Ясауидің екі баласы болған. Ұлы Ибраһимді руханияттың таралуына қарсы болған дұшпандар балалық шағында қастандықпен өлтіреді. Оның қабірі кесенеден 500 метрдей жерде орналасқан. Қызы Гауһар мен күйеу баласы Әлқожа ата руханият жолында қызмет жасап, ясауи тариқатының көрнекті өкілдері болған. Кашифи «Раша-хат-ул айн-ил хайат» атты еңбегінде Әзіреті Сұлтанның Арыстан бабаның шәкірті болғандығы, одан заһир және батин ілімдерінің сырын үйренгендігі туралы мәлімет береді. Арыстан бабаның Пайғамбардан (с.ғ.с.) тікелей жеткізілген ілімнің символы – құрманы Ясауиге тапсырғаны жайлы халық аузындағы аңыздарда да, «Диуани хикметте» де жан-жақты айтылады. Әулиелердің Сұлтанына Қызыр мен Ілияс пайғамбарлар ұстаздық жасап, ілім үйреткені жазба деректерде, аңыздарда, хикметтерде баяндалған. «Шейх ул машайыхтың» көрнекті шәкірттері – Арыстан бабаның ұлы Мансұр Ата, Сайид Ата Хорезми және Сүлеймен Бақырғани. Түркия ғалымы Ф. Көпрулу: «Мутасаууфтардың (сопылардың) өмірбаяны жайлы еңбектерде Ирак, Хорасан және Мауераннахр сопыларынан басқа түркі шайхтары деп жүрген сопылардың барлығы дерлік Қожа Ахмет Ясауи тариқатының шайхтары еді» дейді. Кейбір деректерде Ясауидің тоқсан тоғыз мың шәкіртке және он екі мың ханзадаға ұстаз болғаны айтылса, хикметтерде оның басшылығымен он төрт мың мужтаһиттың дінге қызмет қылғаны айтылған. Қожа Ахмет Ясауи дүниетанымы, оның ілімінің мәні мен маңызы «Диуани хикмет», «Мират-ул Қулуб», «Пақырнама» сияқты бізге жеткен мұраларынан көрінеді. Ясауи қалыптастырған хикмет дәстүрінің Ислам ақиқатын халықтың жүрегіне жол тауып сіңірудегі маңызы зор болды. Оның хикметтерін жатқа айтып, осы рухани дәстүрде хәл ілімін хикмет жолдарында айшықтаған шәкірттері де көп болған. Әлемнің түпкір-түпкіріне ясауия ілімін таратқан шәкірттері халыққа риясыз қызметімен, жомарттығымен, кедейліктен, қиындықтан қорықпауымен, Пайғамбар сүннетіне бекемдігімен, ұстазға адалдығымен ерекшеленді. Олар хикмет дәстүрін таратуда зікір практикасының үш түрін: алқа зікірі, арра зікірі, құпия зікір формаларын қатар алып жүрді. «Менің хикметтерім Алладан пәрмен, оқып ұққанға бар мағынасы – Құран» деген ғұлама өз хикметтерінде Құранның сырлы Ақиқатын түрік тілінде, жергілікті халықтың салт-санасына сіңісті қылып жеткізуді көздеп, үмбет жүрегіне жол таба білді. «Түрікше болса ұғымды аят, хадис мағынасы, Мағынасын ұққан соң кірмей ме жұрттың ажары» деген шумақтар хикметтердің түркі тілінде жазылу себебін көрсетеді. Жүрек тереңіне үңіліп, одан тапқан шын асыл, дүр мен жауһарды ықыласты шәкірттеріне ұсынған ғұламаның хикметтері Құран аяттарының мағынасын түркі тілінде аша түсу үшін зікір алқаларында жатқа айтылатын еді. «Өзін білгені – Хақты білгені, Құдайдан қорқып ынсапқа келгені» деген Қожа Ахмет дүниетанымының мәні – адамның өзін-өзі тануы арқылы Хақты тануы. Бұл жолдың алғашқы мақамы – тәуба, соңғысы – құлдық. Әулиенің хикметтерінің мәні, философиясының өзегі – адам. Адам кемелдікке жетуі үшін қажетті білім – қәл ілімін игеріп, Құдайдың фазылымен берілетін – хәл іліміне жетуі керек. Бұл білімнің қайнары – хикмет. «Қал ғилмини оқубан, хал ғилимига етибан, Иоқлиқ ичра батибан, барлиқлардин алиңлар. Иртиб шафқат пердасин, тилаб дидар уағдасын, Ашиб куңил дидасын, мушахида қилиңлар» дейді Ясауи р.ғ. Хикметтерде адам жаратылысы – Жаратушы Иенің шексіз ілімінің, Оның Ұлықтығы мен Рахым шапағатының көрінісі, сондай- ақ адамның табиғаты – Құранда айтылғандай су мен топырақ делінеді. «Асылың білсең су уа кил (топырақ) және килга кетер йа» дейді ол. Сопылық мағынада топырақ – адамның жаратылыс табиғаты болуымен қатар, парасаттылық пен қарапайымдылықтың нышаны. Ал, нәпсіқұмарлық, менмендік, өркөкіректік – адамды аздыратын рухани дерттер. Нәпсіден арылып, топырақ сипат болу – адамгершіліктің, кішіпейілділіктің белгісі болуымен қатар, Хаққа жетудің де басты шарты. Хаққа жетудің өзі халыққа, қоғамға риясыз, шын ықыласпен қызмет жасаудан басталады. Ахмет Ясауидің дүниетанымында Құдайдың достығына, Хақтыққа жеткен Әулие адам – даңғыл жол, өйткені ол халқына жаман мен жақсының, ақиқат пен жалғанның арасын айыруға жөн сілтейтін, адамгершілік үлгісін көрсететін, ізгілікке бастайтын тұлға. Ғұламаның бүкіл хикметтерін Аллаға махаббаттың жыры десек қателеспейміз. Себебі, «Диуани хикметте» арифтердің Сұлтаны бастан-аяқ өзінің ғашықтық күйін, ғаріптік хәлін жырлайды. Бірде ғашық дертін тілесе, бірде, ғашық отына күйіп жанады, бірде ғашық шарабына мастанса, бірде Машұғының жамалын, Хақ дидарын көріп шаттанады. «Ариф ғашық тариқаттың дүр данасы» деген Құл Қожа Ахмет Ақиқатқа ішкі тәжірибе, өзін-өзі тану, діл тереңіне үңілу арқылы жетуге үндейді. Ол адамдарды имандылыққа шақырса, Құдайға құл болудың мәнісін барынша терең түйсініп, іс жүзінде бүкіл амалдарды ықлас, ихсанмен, ыждаһатпен атқарудың үлгі-өнегесін көрсетіп, осы ізгілікке өзгені шақырады. Өзгеден күтер ізгілікті бірінші өз бойыңнан табу, өзіңе қаламаған жамандыққа Арыстан баба кесенесі өзгені душар етпеу деген адамгершілік әділеттілік қағидасы оның басты ұстанымы. Оның Пайғамбар үмбетіне, адамзатқа деген махаббатында үлгі тұтар тұлғасы – Мұхаммед Пайғамбар (с.ғ.с.). Хикметтерде Пайғамбардың үмбеттерін сүюі мен ғаріп, жетімдерге мейірімін, олар үшін қиындық тартуын жүйелі жырлайды. Хаққа махаббат – қозғалыс бастауы, хауф пен рижаның қайнары. Хауф – Құдайдан Оның Әділіне лайық емеспін деген қорқу қаупінен, рижа – Оның Рахымына сай фазылынан үміттену хәлінен тұрады. Сопы ақылағының (моралінің) негізгі талабы адамның сыртқы және ішкі тазалығы. Ішкі тазалық – жүректі тазарту сол арқылы ақиқат білімнің көзін ашу, рухты өсіру, оның мекенін кеңейту, жүректегі жалған талаптарды жуып-шайып тазалап, таухид талапты орнықтыру, түп мақсат – Дидар талапқа жетуді көксеу. Сыртқы тазалық – көркем мінез-құлық қалыптастыру, адамзатты сүю, ұстазға табиғ болу, яғни құрметтеу, ғаріп міскінге қамқор болу, адал еңбек ету, жомарт болу, т.б. Ғұлама ілімінде рух – жақсылықтың, нәпсі – жамандықтың қайнар көзі. Рухты тәрбиелеп өсіруде нәпсіні жеңу үшін олардың әрқайсысының қалауын ажыратып, білудің маңызы зор. Сондықтан рух тазалығына ұмтылу, Хақ дидарын талап ету – басты мақсат. «Өлмес бұрын өлу» жайлы Пайғамбардың (с.ғ.с.) өсиетін орындауға амал қылған ғұлама, осы хадистің танымдық мәнін ашып қана қоймай, іс жүзіне асырады. Демек, жүректі тазалап, нәпсіні жеңіп, көңілдегі Алладан басқа қалау, тілектердің бәрін жоюдың үлгісін көрсетіп, дүниеден өтпей тұрып өлімді жеңеді, осылайша мәңгі тірілікке қол жеткізеді.
+*1978 ж. қыркүйекте Қожа Ахмет Иасауи республикалық мұражайы ашылып, 1989 ж. 28 тамызда ''“Әзірет Сұлтан қорық-мұражайы”'' ұйымдастырылды.
-«Алпыс үште сүндет болды жерге кірмек,
+*[[Түркия]] елімен арадағы келісім бойынша жүргізілген ғимаратты қалпына келтіру жұмыстары 2000 ж. аяқталды.
-Расул үшін екі ғалам жарық бермек,
+*2003 ж. маусымда [[Париж|Парижде]] өткен ЮНЕСКО-ның 27-сессиясында [[кесене]] дүниежүзілік мәдени мұралар тізіміне енгізілді. <ref name=”source1”>  “Балалар Энциклопедиясы”, V-том </ref>
-Ғашық жанның сүннеті дүр тірі өлмек,
-Естіп оқып жерге кірді Құл Қожа Ахмет»
-деп алпыс үш жасында жер астына кірген ғұлама бүкіл ғұмырын нәпсімен күресіп, рухани кемелдікке жетудің ғибратты үлгісін көрсетуге арнағанын көреміз. Оның шешуші қадамы «қылуетке» – жер астына түсуін Пайғамбардың (с.ғ.с.) жасымен үйлестіруінің өзінен-ақ о бастан Мұхаммед Расулдың (с.ғ.с.) аманатын иеленген Әзірет Сұлтанның Алла елшісінің рухани кәмелеттікке жету жолын жалғастырушы екендігі белгілі болады. Ол қылуетке түсуінің мәнісін – «Нида (Құдайдың әмірі) келді құлым жерге кір деген», «Мұстапаға аза тұтып кірдім мен» деген хикмет жолдарында айқындай түседі. Әйтседе, әулиелердің осы әрекетін халқымыз – Пайғамбарға (с.ғ.с.) деген махаббаттың және сүннетке адалдықтың үлгісі ретінде аңызға қосқанына жүгініп, қылуетті – Құдай мен сүйген құлының арасындағы тылсым мәнді айырықша сыр деп білген жөн (қараңыз. Буклет. Қылует). Қожа Ахмет Ясауи Ислам сопылығының ажырамас бөлігі болып табылатын, түркі сопылығына негізделген тариқат жолын қалыптастырды. Бұл жолдың негізгі әдептері: шәкірттің ұстазға құрметі, адалдығы мен мойынсұнуы, Алланы тануға, жомарттыққа, тәуекелге, тафаккурға ұмтылу. Шәкірттердің негізгі міндеттері: кемелдікке жетуге, хаққа жақындауға тырысу, қауіп пен үміт хәлінде болу, үнемі Алланы еске алып, зікір ету, Ақиқат жайлы сөйлеу. Суннаға негізделген дәстүрлі жолы: көппен бірге намаз оқу, таң сәріде ояу болу, дәретпен таза жүру, өзін үнемі Алланың құзырында сезіну. Тариқаттың ерекше қасиеттері: қонақжайлылық, Ясауиге, әулиелерге, ұстаздарға дұға жасау. Кемелдікке жетудің төрт шарты: макан (кеңістік, атамекен, отан), заман (уақыт, дәуір), ихуан (бауырластық), рабт-и сұлтан (мемлекет басшысына риясыз берілгендік). Жария зікір салу осы тариқаттың негізгі шарты. Жария зікірдің – «алқа зікірі» және «арра зікірі» формалары бар. Сондай-ақ ұстаздың тапсырмасымен арнайы құпия зікірлер орындау, қылуетке түсу де ясауия тарихатының әдебінде бар. Қожа Ахмет Ясауидің тариқат силсаласында: Суфи Мұхаммед, Хакім Ата, Зеңгі Баба, Садр Ата сияқты әулие ұстаздардың болуымен қатар, түркі дүниесіндегі ғұламалардың барлығы өзін Ясауи силсаласынанмын деп санағаны белгілі. Мәселен, Ислам ғұламаларының сан ғасырлар бойы үзілмей жалғастық тапқан осы рухани сабақтастығын қазақ даласындағы бүкіл ғұлама хаким, әулиелердің рухани мұрасынан көреміз. Кеңестік дәуірде өмір сүрген, Ясауидің хәл ілімі, хикмет дәстүрін жалғастырушы, дәстүрлі Ислам ғұламаларының бірі – Балмағамбет Балқыбайұлы (1891 – 1967) «Қожа Ахмет Ясауи, силсаласы силсалам, Атын білген бар ғалам. Хылафлық қылып ол затқа, Сөз айтпайды бір кәләм» деп өзінің тариқаттағы пірі туралы анық айтады. Және «Он екі жыл розатқа имамдық еткен піріміз», «Әй, достарым келіңдер, Жиылып зікір салайық. Куә болар Маһшарда, Тыңдап тұрған халайық. …Үмметтікке мұнан соң, Өзімізді санайық. Зікірші Хақтың досы деп, Айтқанына нанайық. Хақ жолына ғашық боп, Тірідей күйіп жанайық» деп осы тариқаттың әдебіне сай дін ұстануды өмірлік қағида деп біледі. Осы тариқат жолын бекем ұстанған, Ясауиді пір тұтқан даңқты қолбасшы, мемлекет қайраткері Әмір Темірдің (9.4.1336 – 18.2.1405жж.) Ясауи шайхтарының бірі Қожа Баязидті ұстаз тұтып, мүрит болғандығы туралы деректер бар. Сейіт Барака бастаған ясауия шайхтарының Әмір Темірге мемлекеттік рәміздерді тапсырып, мемлекет билігін қолына беруі – Мауераннахр жеріндегі ең ықпалды күш ясауия тариқатының өкілдері болғандығының дәлелі. Мемлекеттің күш қуаты мен тұрақтылығын сақтау үшін діннің маңызы зор деп білген Әмір Темір «Ережелер мен заңдарды Исламға негіздедім, өзім де қатаң ұстандым» деп жазады. Жиһангер қолбасшы Әмір Темір өзінің ұлы ұстазы көксеген түркілердің рухани-мәдени бірлігін қайтадан қалпына келтіру жолында жасаған тегеруінді жорықтарының алдында Әзірет Сұлтанға зиярат жасап, медет тілейтін болған. Орталық Азиядағы сәулетті ғимараттар салынып, қала мәдениетінің өркендеуі, шөл даланың суландырылып, қолөнер мен сауданың дамуы Әмір Темір есімімен тығыз байланысты. Оның қол астындағы араб, парсы, түркі мәдениеті мен өнері өкілдері, ғалымдары мен ойшылдары Әмір Темір тарапынан үлкен қолдау тапқаны белгілі. Оның өзінің рухани ұстазына зор құрметінің белгісі ретінде салғызған сәулет өнерінің ғажайып туындысы күні бүгінге дейін Ислам ақиқатын паш етіп, күмбезі көк тіреп тұр. Әмір Темір Ясауи кесенесі халыққа толыққанды қызмет жасаудағы қажеттілігі үшін, қамқорлық ретінде арнайы Уакфтық қор жайлы қолхат та қалдырған. Ал, бүгінде мұражайдағы құнды жәдігерлер – Тайқазан, Лауха, Шырағдандар, Есіктер және тағы басқалардың Әмір Темір тарапынан Әзірет Сұлтан кесенесіне сыйға тартылуы оның Ясауи іліміне деген зор құрметінің айғағы. Бұл жәдігерлердің терең символдық мәні, ғибраттық-тағлымдық мағынасы Әмір Темір Көрегеннің де осы ілімді терең меңгергендігін білдіреді. Оның тек жиһангер қолбасшы ғана емес, адамгершіліктің туын жоғары ұстаған кемел тұлға екендігін көрсетеді. Халық аузындағы аңыздардан Әмір Темірдің болашағы мен тағдыры жайлы аян беріп, үнемі желеп-жебеп жүрген рухани ұстазының Әзірет Сұлтан болғандығы жайлы көптеген дәлелдер кездестіреміз. «Өзін-өзі билеген – ел бақытты, өзін-өзі таныған – ер бақытты» деген халық даналығына сай ел мен ердің тілеуі бір арнада тоғысып, олардың Әулиелердің Сұлтанына деген зор құрметі мен махаббатының көрінісі ретіндегі ғажайып ғимарат дүниеге келгені – Ясауидің хәл ілімінен нәр алған сол кезеңдегі адамдардың да қоғамның да жасампаз рухын паш етеді. Қожа Ахмет Ясауи сәулет ғимараты айқын, дәл әрі үйлесімді жоспармен салынған. Деректерде Әмір Темір кесененің салынуына бұйрық беріп қана қоймай, негізгі өлшемдерін анықтап, жобасын жасауға тікелей қатысқаны, құрылысшыларға нақтылы нұсқаулар бергені айтылады. Құрылысты жүргізуді игілікті істермен шұғылданатын Мәулен Убайдулла Садырға жүктеді. Кесененің құрылысы аса жедел қарқынмен жүруіне және архитектуралық көлемдер мен бөлшектерінің аса дәлдікпен, асқан шеберлікпен салынуына қарағанда құрылысшылардың арнайы архитектуралық сызбалар мен жобаға сүйенгені белгілі болады. Жобада белгілі бір модульдік жүйе өлшем ретінде пайдаланылып, ғимараттың жобадағы және кеңістіктегі өзара үйлесімін, сондай-ақ көлемдердің, тарам қуыстардың, қанаттардың, терезе және есік ойықтарының, күмбездердің, аркалардың, сталактиттердің өлшемдері мен тепе-теңдіктерін белгілеуде қолданылды. Жобаны өлшеу нәтижесі ғимараттың 60,6 сантиметрлік тең қабырғалы модульдік-көлемдік торға дәл келетінін көрсетті. Ал, 60,6 – см ортағасырлық бір кезге тең. Қожа Ахмет Ясауи сәулет ғимараты – аса үлкен порталды-күмбезді құрылыс. Оның ені – 46,2 м, ұзындығы – 65,7 м. Ғимараттың орасан зор порталы (ені – 50 метрге жуық, порталдық аркасы – 18,2 м және биіктігі – 41 м) және бірнеше күмбезі бар. Оның орталық бөлмесінің төңірегінде түрлі мақсатқа арналған 35 бөлме салынған. Сол замандағы құрылыс жүргізуге арналған ағаш сатылар осы күнге дейін сақталған. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі Жамағатхана, Қабірхана, Мешіт, Кітапхана, Үлкен ақсарай, Кіші ақсарай, Асхана, Құдықхана және бірнеше құжыра бөлмелерден тұратын, діни-ғұрыптық, діни-ағартушылық, тұрмыс-салттық қызмет түрлерін атқаруға арналған аса күрделі, аса зор кешенді құрылыс болуымен ерекшеленеді. Сәулет ғимараты сан-салалы қызмет атқаруымен қатар, қоғамның да саналуан деңгейіндегі мүшелерінің басын бір жерге қосып, қоғамдағы келісім мен тұрақтылықты, ынтымақ пен өзара қамқорлықты қамтамасыз еткен орталық болған. Ғимарат ішіндегі бөлмелер мен қабаттар арасындағы байланыс дәліздер және баспалдақтар жүйесімен қамтамасыз етілген. Құрылыстың орналасу ыңғайы қабірхананың және мешіт михрабының құбылаға, яғни Қағбаға бағытталуына байланысты анықталады. Ғимараттың жалпы тұрқы симметриялы, жеке бөлшектері ассиметриялы болып келіп, бас порталы оңтүстік- шығысқа қаратылып салынған. Сыртқы қабырғалардың алыңдығы – 2 м, Жамағатхананың қабырғаларының қалыңдығы – 3 м. Кесененің бүкіл сәулет жобалық композициясының орталығы – Жамағатхана (Қазандық) бөлмесі. жамағатхана – күмбезге дейінгі биіктіктігі – 39 м, ұшар басына дейін – 41 м, қабырғалары 18,2 м болатын үлкен шаршы бөлме. Күмбезінің диаметрі 18,3 метрлік жалаңқабат күмбезбен көмкерілген. Оған Орта Азия мен Қазақстанда кеңінен дамыған күмбездерді жабудың әдісі –– шаршыдан сегіз бұрышты қабырғаға, одан күмбезге өту әдісі қолданылған. Күмбез сегіз қырлы тұғыр үстіндегі паруазды желкенге табан тірейді. Бөлменің қабырғаларында ені – 7,2 м , биіктігі – 13,5 м болып келетін әртүрлі тереңдіктегі: кіре беріс оңтүстігі – 3,7 м, солтүстігі – 6,4 м, екі жағында – 0,8 м үшкіл аркалы ойықтары бар. Жамағатханаға екі жағынан екі деңгейдегі – 3,2 x 4,6 м болып келетін сегіз құжыра бөлмелер жапсарлас салынған. Төменгі төрт құжыраның есіктері, жоғарғы қабаттағы құжыралардың терезелері жамағатханаға қаратылған. Жамағатханаға күмбез төрттағанынындағы үлкен терезелер арқылы жарық түседі. Ойықтардың жоғарғы жақтары, күмбез асты сталактиттерімен көмкерілген. Сталактиттердің сәндік, көркемдік қызмет атқаруымен қатар, дыбыс жаңғыруын қалыпқа салатын акустикалық қасиеті де бар. Жамағатхана бөлмесінің ортасында 3000 литр су сиятын Тайқазан тұр (қараңыз: Тайқазан, буклет). Жамағатхана бөлмесіндегі Тайқазанға су құйылып, алқа қотан отырып зікір салынған. Зікірдің шарапатымен нұрланған суды жиылған халық қасиетті, шипалы су ретінде үлесіп әкеткен. Бөлменің аты – жеті түрлі қымбат металл қоспасынан құйылған Тайқазанға байланысты Қазандық бөлмесі деп те аталған. Осы бөлмеде Қабірхана есігінің тұсында Әмір Темірдің кесенеге сыйға тартқан қола лаухалы туы бар (қараңыз: Лауха буклет). Бұл ту – рухани тәуелсіздіктің символы, Ұлы жиһадтың, яғни рухани-интеллектуалдық дамуды мақсат етіп, нәпсі, шайтанмен күресуді қалаған Ясауи шәкірттерінің адамгершілік туы. Осы бүкіл кешенді байланыстырушы орталық – Жамағатхананың оны айнала қоршай орналасқан бөлмелерге шығатын 14 есігі бар. Олардың екеуі ХІV ғасырдан сақталып келе жатқан есіктер. Бірі кесенеге кіреберіс үлкен есігі – «Қақпа», екіншісі қабырхананың есігі – «Қапсырма». (қараңыз. Есіктер. Буклет) Сафар атты шебер жасаған бұл есіктерде аса көркем ою-өрнектер мен терең мағыналы жазулар бедерленген. Ясауидің хәл ілімі, хикмет дәстүрінің астарлы мәніне, сырлы әлеміне бастайтын терең мағыналы Пайғамбар хадистері мен нақыл сөздердің бедерлі көркем өрнектер арқылы «Қақпа-есіктерге» бедерленуі оның символдық мазмұнын одан әрі байыта түскен. Бүкіл құрылыстың мағыналық кіндігі –– Жамағатхананың төрінде орналасқан әулиелердің Сұлтанының асыл сүйегін арулап қойған Қабірхана бөлмесі болып табылады. Қабірхананың қабырғаларының ұзындығы 7,15 метрлік шаршы бөлме. Қабырғаларында сталактиттермен көмкерілген тайыздау ойықтар бар. Қабірхананың дәл ортасында Әмір Темірдің әмірімен Үндістаннан әкелінген шымқай жасыл нефрит тектес тастан әулиенің құлпытасы (жалпы көлемі: ені – 1,25м, ұзындығы – 3,15м, биіктігі – 2,6м) қойылған. Үш бөліктен тұратын құлпытаста бұрыштама бағаналар мен сталактиттерден басқа жазу-сызу жоқ. Әулие қабірханасының маңыздылығы ғимараттың төріне орналасқандығынан ғана емес, күмбездің өзіне жалғасып жатқан солтүстік порталдың таңғажайып әшекейінен де аңғарылады. Құлпытасты айналдыра Әмір Темірдің Қожа Ахмет Ясауиге сыйға тартқан қола шырағдандары қойылған. Шырағандардағы жазулардан хижираның 799 жылы құйылғанын оқуға болады (қараңыз: Шырағдандар буклет). Қабірхана төбесі сыртқысы қатпарлы, қосқабатты күмбезбен көмкеріліп, сыртын мозаикамен қаптаған. Қатпарлы күмбездің сыртқы диаметрі 10 м, жалпы биіктігі 21 м, күмбездің 52 қатпары бар. Күмбездің сталактитті ернеуі ғажайып өрнекті майоликалық тақташалармен көмкеріліп, ойындығына көк түсті жыланкөз кірпішпен өріліп, куфа таңбасымен жазылған, ірі жазулар бар. Әулиенің қабірханасының төрде орналасуы, оның ерекше көркем, эпиграфиялық жазулармен өрнектелген солтүстік порталының болуы, қатпарлы күмбезінің іші-сыртының, қабырғаларының әсем безендірілуі бөлменің қасиет-киесін айқындай түседі. Кіре беріс – портал, ортадағы негізгі бөлме – Жамағатхана, төрдегі – Қабірхана жалпы кешеннің мәні мен мазмұнын анықтайтын негізгі мағыналық өзегін құрап, бір-біріне жалғасып ортасында тұр, басқа бөлмелер осыларға жалғастырыла салынған. Бұл Әулиелердің Сұлтанына, Машаихтардың ұлығына деген сый-құрмет, ықлас-пейіл, сүйіспеншіліктің белгісі. Сондай-ақ оның шарапатынан үміт етуге байланысты оның қабірінің басында Құдайдың назары, періштелердің шапағаты болғандықтан тілек-дұғалар қабыл болады деп сенген. Сол себепті ғимараттың басты бөлмелері кесенеде атқарылар негізгі ғибадаттар – зиярат пен зікірге лайықталған. Ғимарат кесене аталғанымен, ол қоғамның діни рухани-ағартушылық сұраныстарын жан-жақты қамтуға арналған кешенді құрылыс. Оң жағында жамағатханамен созылыңқы келетін жолбарысхан дәлізі арқылы жалғасатын, мешіт бөлмесі мен кітапхана орналасқан. Зиярат етіп келген халықтың құлшылық, ғибадатын атқаруға арналған – Мешіт (қабырғалары 9,3х10,7 м) ерекше нақышпен көркемделген, тамаша архитектуралық құрылыс. Ол мойындығында бөлмеге ерекше жарық беріп тұратын он алты терезесі бар қосқабат күмбезбен көмкерілген сопақша зал. Биіктігі – 11,5 м, тереңдігі 2 метрлік аркалық ойықтары, екі үлкен терезесі бар. Солтүстік Батыс жағындағы шағын бөлмеде Құран, жайнамаздар, шырағдандар сақталған. Жоғарыға көтерілетін баспалдақтар бұл бөлмеде де қойылған. Жамағатхана, Қабірхана мен Мешіт қабырғаларының төменгі жағы көкшіл қыш тақташалардан тұратын биіктігі 1,5 метрлік майолика тыстамамен қапталып, алтын жалатылған өрнектермен көмкерілген. Майоликалы бұрыштық бағаналары бар. Еденге жақын тұста тастан қашалған белдеушелер жүргізілген. Мозаикалық тыстамадан жоғары тұстары да о баста ою-өрнектермен әшекейленген, бірақ 1884 – 1886 ж.ж. жөндеу жұмыстарының барысында сыланып тасталған. Мешітке ерекше көрік беріп тұрған михраб ойығының беті мозаикамен және өсімдік тектес өрнектер бедерленген майоликалық тақташалармен әрленген. Михрабтың «П» тәрізді жақтауларында өсімдік өрнегі бетіне ақ бояулы сулус қолтаңбасымен «Бисмилла» және Құран Кәрімдегі «Аят әл-Күрсі» жазылған. Михрабтың маңдайшасында өрнекті насх таңбасымен намазға байланысты Құран аяттарынан үзінді келтірілген. Михрабтың ішіндегі сталактиттердің жоғарғы қатарындағы төрт ұясында куфи қолтаңбасымен «Алла» деген сөз төрт рет қайталанып жазылған. Мешіт дәлізі арқылы тікелей Кітапхана бөлмесіне өтуге болады. Кітапхана (қабырғалары 4,5х5,2 м) шұңғыл ойықтарының әсерінен, созылыңқы болып көрінетін, төбесі алты қырлы күмбезбен көмкерілген шағындау бөлме. Екінші қабаттың деңгейіндегі айналма арқылы көрші бөлмелерге шығатын есіктері бар. Мұнда бұрын көне жазбалардың, ескі басылымдардың кітапханасы орналасқан. Шығармалар көшірілетін, іс-қағаздарды тіркейтін орын болған. Осында ХІV – ХІХ ғ.ғ. Түркістан тарихына байланысты құжаттар әр түрлі ақпараттар мен қолхаттар сақталған. Бізге көне кітаптардан ХІІ ғ. Құраны, ХV ғ. алгебрасы, математикасы, шығыс авторларының көптеген шығармалары, оның ішінде Ахмет Ясауидің «Хикметі» жеткен, алайда олар 1934 жылы Қазақстан Ғылым Академиясы мен Ұлттық кітапхананың сирек қолжазбалар қорына тапсырылған. Қабірхананың сол жағында екі күмбезді Үлкен ақсарай бөлмесі (қабырғалары 6,2 х10,2 м) орналасқан. Бөлме қабырғаларындағы алты терең аркалы ойықтар (өлшемдері: 4х2,5 м, биіктігі 7 м) арқылы кеңейіп тұр. ХV ғасырдың аяғынан ХІХ ғасырдың бірінші ширегіне дейін Түркістанда қазақ хандарының ордасы орналасқан кезде хан сарайы (ордасы) ретінде қолданылып, мұнда ел басқару және дипломатиялық істер, әскери келіссөздер өткізіліп отырған. Әулие мазарының жанында келелі мәселелер, маңызды мемлекеттік істерді шешетін орынның сайлануының өзінен ата-бабаларымыздың әрбір ісінде Құдайдың қолдауынан, әулиенің шарапатынан үміт еткені көрінеді. Үлкен Ақсарай – Жамағатханамен және Кіші Ақсараймен дәліздер арқылы жалғасады. Дәлізде екінші қабатқа шығатын баспалдақ бар. Кіші Ақсарай (өлшемдері: 4,5х5,2 м) – қабырғаларындағы шұңғыл ойықтарының әсерінен созылыңқы болып көрінетін бөлме Ол Үлкен Ақсарайдың қолданылуына орай қосымша қызмет атқаруға арналған. Бөлме кішігірім алтықырлы күмбезбен жабылған. Жарық жоғарыдағы жалғыз терезеден түседі. Панелге деп орын қалдырылған қабырғалары әшекейленбеген. Кіші Ақсарай бөлмесіне 1999 жылдың маусым айының 3 жұлдызында кесенеге алты жыл жүргізілген реставрациялық жұмыстар кезінде табылған мәйіттер қайта жерленген. Қолда бар мәліметтер бойынша Әулие қабірінің жанына қазақ халқының 21 хан-сұлтаны, көптеген батырлары мен билері игі жақсылары жерленген. Олардың қияметте тиер Шейх ул машайықтың шарапатынан үміті болуымен қатар, өздерінің ата жолына адалдықтарын, Рухани Ұстазына құрметін айғақтап, елді тұтастыққа үндеу үшін қазақтың ұланғайыр даласының қандай қиырынан болсын өз сүйектерін әкеліп, Әзіреті Сұлтанның босағасына қоюларын өсиет етіп қалдырған. Ясауи тұлғасы, соңында қалдырған бүкіл рухани мұрасы ерді адамгершілік кемелдікке жеткізуімен қатар, елді тұтастыққа, бірлікке, мемлекетшілдікке үндейтін маңызды орталық болды. Кесененің оңтүстік-батысында Асхана-халимхана (5,2х12 м) бөлмесі орналасып, Жамағатханамен дәліз арқылы байланысқан. Бөлме қабырғалардағы, кіреберістегі және төрдегі терең суфалы аркалы ойықтардың есесінен айтарлықтай кеңейтілген. Асхана төбесі аркалар жүйесінің өзара айқаса қиылысуымен жабылған. Бұл сәулет өнерінде сирек кездесетін әдіс болғанымен, мұнда өте көп пайдаланылған. Асхана мезгіл тауқыметін жаугершілік зардабын көп шеккен құрылыс, сондықтан қайта қалпына келтіргенде оның жабындысы мен батыс қабырғасы жаңадан қаланып, сыланған. Бұрын мұнда Әмір Темірдің уақыфтық қолхаты бойынша ет пен бидайды 24 сағат бойы қайнатып, пісіретін «Хәлім ботқа» тамағы дайындалатын болған. Аптасына екі рет әзірленетін ботқаны ағаш астауларға салып, қариларға, дәруіштерге, жарлы-жақыбайларға, мүгедектерге, зікірге жиналатын көпшілікке, жолаушыларға үлестірген. Асханада пісірілген күлше нанды күн сайын мұқтаж адамдарға таратылған. Халқымыз салт-дәстүрінде үлкен орын алған қонақжайлық пен жомарттықтың өзі Пайғамбардың (с.ғ.с.) үлгі-өнегесіне сай екендігі даусыз шындық. Соның бір көрінісі дүниеден өткен адамның аруағын құрметтеп, ас нәзір беру салты әулиенің басында ғасырлар бойы жүйелі түрде орындалған, халық дәстүрінде де жалғастық тапқан. Ғимараттың оңтүстік шығыс бөлігінде биіктігі 16 м, қабырғалары 5,3 м күмбезді бөлме – Құдықхана орналасқан. Оны қабырғаларындағы терең ойықтардың есесінен бөлме кеңейіп, ұзарып көрінеді. Оңтүстік ойыққа жақын ортада құдық орналасқан. Құдықтың суын ас дайындауға және Тайқазанды суға толтыру үшін пайдаланған. Кесене әлеуметтің сан-салалы құлшылық, ғибадат, қоғамдық, рухани-ағарту мұқтаждықтарын өтеуге байланысты жиналатын орны болғандықтан ол жерде құдықтың болуы нақтылы қажеттілік. Сонымен қатар, адамның рухани сусынын қандыратын ілімнің ордасында халықтың рухына медет, тәніне шипа болатын кәусәр судың бастауы құдықтың орын алуы да оның символдық мәнінің терең екенін көрсетеді. Әмір Темірдің уакуфтық қолхатында су тасушылардың арнайы қызметі анықталып, міндеті белгіленген. Кесененің жалпы архитектуралық құрылымдық жобасы мен композициясын қарастыру бұл құрылыс – мұсылмандық дәстүрдің қалыптасуының кіндік орталығы болғанын көрсетеді. Бұл сәулет ғимараты, барша жәдігерлерімен бірге ғасырлар бойы дәстүрлі Исламның жасампаздық рухын, асыл мұратын әйгілеп тұрды. Сондай-ақ, Исламның түркі дүниетанымын жасампаз мән, өскелең мазмұнмен байытқан асыл қасиетін баяндайтын ашық кітабы болып табылады. Осынау зор діни-ғұрыптық, рухани-ағартушылық кешеннің бүкіл құрылымдық тұтастығымен қатар, көркем безендірілуінің өзінен, яғни ою-өрнектерінде таңбаланған терең мағыналы Құран аяаттары, Пайғамбар хадистері мен халық даналығынан Дәстүрлі Исламдағы басты қағида, негізгі ұстанымды көреміз. Кесененің сыртында оңтүстік-батыс мұнарасынан бастап үш жағын толығымен қамтып, солтүстік-шығыс мұнараға тіреліп аяқталатын жоғарғы фризде (басқұрда) Құран-Кәрімнің Әнғам сүресінің 59-63 аяттары сулс жазу үлгісімен таңбаланған. Бұл аяттарда шексіз Құдірет пен Ғылым иесі Алла Тағаланың назарынан қараңғы мен көместің, түпсіз тереңнің де ешқандай сыры тыс қалмайтыны айтылады. Сондай-ақ, Оның құзырындағы адам баласының жаратылысы мен тіршілігі, ұйықтауы мен оянуы, тірілігі мен жан тапсыруы, есеп беруі, Түп иесіне қайта оралуы, медет тілеуі сияқты жағдайларының барлығы тек Алланың қалауымен жүзеге асатыны айтылады. Батыс қабырғаның фризден төменгі негізгі бөлігінде куфи бинаи макили жазу үлгісімен бояулы қаптама кірпіштерді пайдаланып, шартарапты ишаралайтын шармықтың ішіне үздіксіз айналым белгісіне ұқсас өзара ұласып жатқан «Алла Раббым және Мұхаммед пайғамбарым» сөздері жазылған. Бұл жазулардың сәнді көркем өрнектерінің өзі өзара ұштаса ұласып, шексіз, үздіксіз қозғалысты ишаралауы арқылы Алла есімі мен оның пайғамбарын үнемі естен шығармай жад етуге шақырады. Кесененің солтүстік фасадының негізгі бөлігінде «Пенде жоспарлайды – Алланың қалауы болады» деген жазу таңбаланған. Бұл жазудың мағынасы халқымыздың тұрмыс- салтынан терең орын алған, әрбір істі бастағанда берекетін Құдайдан тілеп, ақсақалдың, халықтың батасын алып кірісу, нәтижесін Алладан күтуге саяды. Яғни, адамның ниет қылған ісінің оның екі дүниесі үшін де игілікті нәтижеде аяқталуы үшін Құдайдан сұрап, ниет-тілеуді түзетіп алып бастауға шақырады. Гүлдестелерде, қабырғаның әр тұсында, әралуан өрнектермен Алланың көркем есімдері, пайғамбар ( с.ғ.с.) аты таңбаланған. «Бүкіл жаратылыстың иесі Алла», «Бағыт көрсету Аллаға тән», «Күш-құдірет Алланікі», «Мәңгі-бақилық сипат Аллаға тән», «Ұлылыққа жету Алламен болады» деген Алла-Тағаланың ұлық сипаттарын әспеттеп, мадақтайтын, пенденің әлсіздігін Алла-Тағаланың Ұлықтығын айтумен бірген Ясауидің хәл іліміндегі Алланың Рахымынан үміттену, Қаһарынан қорқудан тұратын Құдайға деген махаббаттың көрінісін кесенедегі жазулардан да анық аңғарамыз. Солтүстік порталдың ішкі жақтауындағы «Кім өзін өзі таныса, сол – Раббысын да таниды» деген Пайғамбар (с.ғ.с.) хадисі Қожа Ахмет Ясауидің хәл ілімінің негізгі мәні болып табылады. Ал кесененің шығыс қабырғасында Алланы пәктейтін – «Сұбһан-Алла», мақтайтын – «Алһамду-лилла», ұлықтайтын – «Аллаһу Акбар» тәспихтары өзара ұштаса ұласып жатқан геометриялық өрнектерде таңбаланған. Бұл сөздер де Алланы үздіксіз еске алып, зікір етудің негізгі үлгілері ретінде көрсетілген. Осы шығыс қабырға фризінің соңында кесенені өрнектеген шебердің есімі Құл қажы Хасан Күрди Ширазидің есімі, жұмыстың аяқталған жылы (х.809/м.1406-07) жазылған. Әзіреті Сұлтан кесенесі Ясауи ілімінің өміршеңдігінің үлгісі, халықтың рухани, діни, қоғамдық, әлеуметтік қажеттіліктеріне сай жан-жақты қызмет атқарып келген, елдіктің және мемлекетшілдіктің ордасы болған ғимарат. Бүгінгі еліміздің тәуелсіз даму жолына түсіп, халқымыздың рухани мұраларын зерттеудің өзектілігі артқан тұста оның – Ясауи ілімінің ашық ғибраттық мәні арта түсу
-http://azretsultan.kz
+==Пайдаланылған әдебиет</span>==
+<references/>
+{{stub}}
+{{wikify}}
+[[санат:тұлға/география]]

Қожа Ахмет Ясауи кесенесі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

23:38, 2011 ж. маусымның 21 кезіндегі нұсқа

Пайдаланылған әдебиет

Навигация мәзірі

Іздеу