Исатай Тайманұлы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
ш робот изменил: ru:Тайманов, Исатай
41-жол: 41-жол:


[[en:Isatay Taymanuly]]
[[en:Isatay Taymanuly]]
[[ru:Исатай Тайманов]]
[[ru:Тайманов, Исатай]]

03:53, 2007 ж. сәуірдің 27 кезіндегі нұсқа



Тайманұлы, Исатай
Дүниеге келгені: 1791
Қайтыс болғаны: 1838 шілденің 12-сі
Ақбұлақ, Бөкей ордасы

Тайманұлы, Исатай (Исатай Тайманов) (17911838 шілденің 12-сі) — Бөкей ордасындағы патшаның отарлау саясатына қарсы бағытталған көтерілістің 183637 басшысы.

Кіші жүз Байұлының Беріш руынан, Жоңғар шапқыншылығы кезінде атағы шыққан Ағатай батырдың ұрпағы.

Исатай Тайманұлы ел ісіне ерте араласқан. Бөкей хан оны1812 ж. Жайықтағы Беріш руынә старшын етіп тағайындаған.

1814 ж. қараша 25 Орынбор шекара комиссиясы осы орынға бекітіп, басқаруындағы руларға Каспий теңізінің жағалуынан (Кокаревск мен Кулпинск кордондарының аралығы) қоныс белгілеп берген.

1817, 1828 ж. Исатай Тайманұлы жала жабылып түрмеде жатып шығады. Ақталып шыққаннан кейін Жәңгір ханның тапсыруы бойынша 1826 ж. қараша 29 Петербордан қайтып келе жатқан Бұхар елшісін Сарайшық бекінісінде қарсы алып, Бөкей Ордасында онымен бірге болды.

Исатай Тайманұлы қанаудан, зорлық-зомбылықтан, жоқшылықтан ашынған халықтың наразылығы мен толқуларын (181819, 182729) көріп өсті, сөйтіп патшаның отарлау саясатына қарсы күресу керек деген қорытындыға келді.

1833 ж. Жәңгір хан Каспий жағалауындағы руларды екіге бөліп, бір жағын қайын атасы ірі жер иеленуші Қарауылқожаға басқартып қойды, И. Тайманұлы Қарауылқожаның озбыр билігіне тиым салуды хәннан батыл талап етті, өзі хан әкімдеріне бағынудан бас тартты. наурыз 17 Қарауылқожа хан бұйрығы бойынша 500-дей қолмен И. Тайманұлыны ұстауға шықты. И. Тайманұлы оған қарсы 200 қолмен аттанды. Олардың батылдығынан сескенген Қарауылқожа кейін қайтуға мәжбүр болды.

И. Тайманұлы 1836 ж. шілдеде 17 адаммен ел талабын ханға білдіруге бара жатқанда жол жөнекей 100 шақты адам келіп қосылды.

И. Тайманұлы 1836, 1837 ж. шілде 11 Орынбор генерал-губернаторы В.А. Перовскийге, 1837 ж. қараша 2 ханға жазған шағым хаттарында «Қара халыққа» жасалған қиянаттарды атап көрсетті. Оған біраз рулардың адамдары (300, кейде 600) қол қойды. Тексеру жүргізілгенмен кейін И. Тайманұлының талаптары ескерусіз қалды. Сонан соң ол шаруаларды қарулы көтеріліске бағыттады.

1836 ж. аяғында Каспий теңізінің солт. жағалауындағы халық Қарауылқожа мен Балқы биге бағынудан бас тартты. 1837 ж. қазан айына дейін Адай, Беріш, Байбақты, Ысық, Жаппас, т.б. рулардан мыңнан астам үй Исатайдың қол астына көшіп келді.

1837 ж. И. Тайманұлы 3500-дей қол жинап, ашық көтеріліске шықты да, екі жұмаға жуық хан ордасын қамауға алды. Бұл көтерілісті 1837 ж. қараша 15 Геке басқарған 1200-дей патша әскерлері басып тастады. Осы соғыста И. Тайманұлының баласы әйелімен қаза тапты.

Күш тең болмағандықтан И. Тайманұлы, М. Өтемісұлы, т.б. сенімді 40 жолдасымен қарулы тосқауылды бүзып, Оралдан өтіп кетті. И. Тайманұлы Кіші жүзден екі мындай қол жинап, Хиуа ханның көмегін күтіп жүрген Қайыпқалимен уақытша табысты. Ол тек өзінің қолын нығайтып, жауды жеңу үшін осындай келісімге келді.

1838 ж. И. Тайманұлы Баймұхаммед сұлтанның ордасына шабуыл жасамақшы болды. И. Тайманұлы осы шайқаста Ақбұлақ өзенінің бойында ішкі-сыртқы жаудың қоршауында қалып, қаза тапты (1838 ж. шілде 12).