Масса-энергия эквиваленті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
- 3 санат; + 5 санат (HotCat құралының көмегімен) |
|||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
[[Сурет:E=mc²-explication.svg|thumb|right|300px|Е=mc<sup>2</sup> шешімі]] |
[[Сурет:E=mc²-explication.svg|thumb|right|300px|Е=mc<sup>2</sup> шешімі]] |
||
'''Масса-энергия эквиваленті''' ({{lang-en|Mass–energy equivalence}}) |
'''Масса-энергия эквиваленті''' ({{lang-en|Mass–energy equivalence}}) — физика заңы болып, ол бойынша, [[масса]] мен [[энергия]] бір-бііне тікелей қатысты болады, массаға ие кез-келген зат тең шамадағы энергияға ие болады және керісі керісінше, [[Альберт Эйнштейн]]нің әйгілі [[формула]]сы бойынша:<ref name="famous">{{cite book |title=E=mc^2: A Biography of the World's Most Famous Equation |edition=illustrated |first1=David |last1=Bodanis |publisher=Bloomsbury Publishing |year=2009 |isbn=978-0-8027-1821-1 |page= |url=https://books.google.com/books?id=8TX2tFLZ7gYC }}</ref> |
||
<math display="block" qid=Q35875>E=m\,c^2</math> |
<math display="block" qid=Q35875>E=m\,c^2</math> |
||
Бұл формула заттың энергиясын (E) массасына (m) [[жарық жылдамдығы]]ның (с) квадратын көбейту арқылы есептеуге болатынын айтады. Сол секілді, энергиясы бар кез-келген заттың массасын (m) оның энергиясын (е) жарық жылдамдығының (с) квадратына бөлу арқылы табуға болатынын көрсетеді. Күнделікті бірліктерде жарық жылдамдығы үлкен сан болғандықтан (шамамен 3 × 10<sup>8</sup> м/с), бұл формула тыныш күйдегі массасы орташа күнделікті қарапайым заттың ішкі энергиясы аса зор болатынын білдіреді. [[Химиялық реакциялар]], [[ядролық реакция]]лар және басқа да [[энергия ауысымы|энергия ауысымдары]] физикалық жүйенің бірбөлім энергиясын және қатысты массасын қоршаған ортаға жоғалтуына себеп болады, мысалы, энергиясын [[жылу энергиясы]] ретінде, немесе [[радиациялық энергия]] (жарық секілділер) ретінде шығарады. |
Бұл формула заттың энергиясын (E) массасына (m) [[жарық жылдамдығы]]ның (с) квадратын көбейту арқылы есептеуге болатынын айтады. Сол секілді, энергиясы бар кез-келген заттың массасын (m) оның энергиясын (е) жарық жылдамдығының (с) квадратына бөлу арқылы табуға болатынын көрсетеді. Күнделікті бірліктерде жарық жылдамдығы үлкен сан болғандықтан (шамамен 3 × 10<sup>8</sup> м/с), бұл формула тыныш күйдегі массасы орташа күнделікті қарапайым заттың ішкі энергиясы аса зор болатынын білдіреді. [[Химиялық реакциялар]], [[ядролық реакция]]лар және басқа да [[энергия ауысымы|энергия ауысымдары]] физикалық жүйенің бірбөлім энергиясын және қатысты массасын қоршаған ортаға жоғалтуына себеп болады, мысалы, энергиясын [[жылу энергиясы]] ретінде, немесе [[радиациялық энергия]] (жарық секілділер) ретінде шығарады. |
||
| 11-жол: | 11-жол: | ||
Қандай [[бірліктер жүйесі]] қолданылғанына қарамастан, бұл масса-энергия формуласы сондай-ақ масса бірлігінің энергия бірлігіне өзгеруінде (керісі керісінше) қолданылады. |
Қандай [[бірліктер жүйесі]] қолданылғанына қарамастан, бұл масса-энергия формуласы сондай-ақ масса бірлігінің энергия бірлігіне өзгеруінде (керісі керісінше) қолданылады. |
||
== Номенклатура == |
== Номенклатура == |
||
Формула бастапқыда әр түрлі таңбалармен жазылып, оны түсіндіру және негіздеу әртүрлі сатыда дамыды. |
Формула бастапқыда әр түрлі таңбалармен жазылып, оны түсіндіру және негіздеу әртүрлі сатыда дамыды.<ref name="hecht">{{Citation|author=Hecht, Eugene|date=2011|title=How Einstein confirmed E0=mc2|journal=American Journal of Physics|volume=79|issue=6|pages=591–600|doi=10.1119/1.3549223|bibcode=2011AmJPh..79..591H}}</ref> "Дененің инерциясы оның бойындағы энергияға тәуелді ме?" (1905) мақаласында Эйнштейн V арқылы вакуумдағы жарық жылдамдығын, ал L арқылы материяның радиация арқылы жоғалтқан энергиясын бейнеледі.<ref name="inertia" /> Сондықтан, E = mc<sup>2</sup> теңдеуі бастапқыда формула түрінде емес, неміс тілінде: "егер дене L энергиясын радиация формасында шығарса, онда оның массасы ''L''/''V''<sup>2</sup> арқылы азаяды" деген сөйлем түрінде жазылған. Жоғарыдағы ескертуде, бұл теңдеу қатарлар кеңеюінің "төртінші және одан жоғары реттік шамаларын" ескермеу арқылы жуықтатылғаны айтылады.<ref>See the sentence on the last page 641 of the original German edition, above the equation K0 − K1 = L/V2 v2/2. See also the sentence above the last equation in the English translation, K0 − K1 = 1/2(L/c2)v2, and the comment on the symbols used in ''About this edition'' that follows the translation.</ref> |
||
== Дереккөздер == |
== Дереккөздер == |
||
| 17-жол: | 17-жол: | ||
[[Санат:Физикалық заңдар]] |
[[Санат:Физикалық заңдар]] |
||
[[Санат: |
[[Санат:Альберт Эйнштейн]] |
||
[[Санат: |
[[Санат:Арнайы салыстырмалылық теориясы]] |
||
[[Санат: |
[[Санат:Масса]] |
||
[[Санат:Энергия]] |
|||
[[Санат:Концепциялар]] |
|||
14:11, 2020 ж. тамыздың 31 кезіндегі нұсқа
Масса-энергия эквиваленті (ағылш. Mass–energy equivalence) — физика заңы болып, ол бойынша, масса мен энергия бір-бііне тікелей қатысты болады, массаға ие кез-келген зат тең шамадағы энергияға ие болады және керісі керісінше, Альберт Эйнштейннің әйгілі формуласы бойынша:[1]
Масса-энергия эквиваленті Анри Пуанкаре (Henri Poincaré) сипаттаған парадокс ретінде арнайы салыстырмалылықтан пайда болды.[2] Эйнштейн 1905 жылы 21 қарашада Жыл ғажайыбы (Annus Mirabilis) болған төрт жазбасының бірі "Дененің инерциясы оның бойындағы энергияға тәуелді ме?" деген мақаласында сипаттады.[3] Эйнштейн тұңғыш рет масса мен энергия эквивалентін уақыт-кеңістік симметриясының жалпы принципі және туындысы деп тұжырымдады.
Масса-энергия эквивалентінің бір салдары: егер дене қозғалмайтын болса, онда оның тұрақты массасына сай келетін тұрақты энергия деп аталатын ішкі немесе өзіндік энергиясы болады. Дене қозғалыста болған кезде оның толық энергиясы тұрақты энергиясынан үлкен болады, ал оның толық массасы (контекстерде салыстырмалы масса деп те аталады) тұрақты массасынан үлкен болады. Бұл тұрақты масса кейде меншікті масса, немесе өзгермес масса деп те аталады, өйткені ол қозғалысқа қарамастан бірдей болады, тіпті жалпы және арнайы салыстырмалылық теорияларында қарастырылған шапшаң жылдамдықтар мен гравитацияларда да өзгеріссіз болады.
Қандай бірліктер жүйесі қолданылғанына қарамастан, бұл масса-энергия формуласы сондай-ақ масса бірлігінің энергия бірлігіне өзгеруінде (керісі керісінше) қолданылады.
Номенклатура
Формула бастапқыда әр түрлі таңбалармен жазылып, оны түсіндіру және негіздеу әртүрлі сатыда дамыды.[4] "Дененің инерциясы оның бойындағы энергияға тәуелді ме?" (1905) мақаласында Эйнштейн V арқылы вакуумдағы жарық жылдамдығын, ал L арқылы материяның радиация арқылы жоғалтқан энергиясын бейнеледі.[3] Сондықтан, E = mc2 теңдеуі бастапқыда формула түрінде емес, неміс тілінде: "егер дене L энергиясын радиация формасында шығарса, онда оның массасы L/V2 арқылы азаяды" деген сөйлем түрінде жазылған. Жоғарыдағы ескертуде, бұл теңдеу қатарлар кеңеюінің "төртінші және одан жоғары реттік шамаларын" ескермеу арқылы жуықтатылғаны айтылады.[5]
Дереккөздер
- ↑ E=mc^2: A Biography of the World's Most Famous Equation — illustrated. — Bloomsbury Publishing, 2009. — ISBN 978-0-8027-1821-1.
- ↑ Poincaré, H. (1900), "La théorie de Lorentz et le principe de réaction", Archives Néerlandaises des Sciences Exactes et Naturelles 5: 252–278. Тағы қара, Ағылшынша аудармасы (English translation)
- ↑ a b Einstein, A. (1905), "Ist die Trägheit eines Körpers von seinem Energieinhalt abhängig?", Annalen der Physik 18 (13): 639–643, doi:10.1002/andp.19053231314, https://zenodo.org/record/1424057. Тағы қара, Ағылшынша аудармасы (English translation).
- ↑ Hecht, Eugene (2011), "How Einstein confirmed E0=mc2", American Journal of Physics 79 (6): 591–600, doi:10.1119/1.3549223
- ↑ See the sentence on the last page 641 of the original German edition, above the equation K0 − K1 = L/V2 v2/2. See also the sentence above the last equation in the English translation, K0 − K1 = 1/2(L/c2)v2, and the comment on the symbols used in About this edition that follows the translation.