Анархизм: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Навигацияға өту
Іздеуге өту
Content deleted Content added
Ellietlou2 (талқылау | үлесі) ш қате |
ш Ellietlou2 (т) өңдемелерінен Тазагүл Ермаханова соңғы нұсқасына қайтарды Тег: Rollback |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
[[File:BlackFlagSymbol.svg|thumb|190 px|left|Анархистердің қара [[жалау]]ы]] |
[[File:BlackFlagSymbol.svg|thumb|190 px|left|Анархистердің қара [[жалау]]ы]] |
||
'''Анархизм''' ({{lang-el|апагсһіа }} - «бассыздық», «басқарусыздық»<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref>) — |
'''Анархизм''' ({{lang-el|апагсһіа }} - «бассыздық», «басқарусыздық»<ref>Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х</ref>) — адамдар арасындағы баршаға ортақ тәртіптерді мойындамайтын, жеке адамның шексіз еркіндігін уағыздайтын, мемлекеттік және басқа да биліктің түрлерін жоққа шығаратын қоғамдық-саяси ағым. Өзінің мемлекеттік билікті жою, ұйымдастырылған саяси күрес, беделді, тәртіпті мойындамау деп жариялаған саяси ағым;.<ref>Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6</ref> XIX ғ. ортасында қалыптасқан. |
||
Анархизмнің негізін қалаушылар: неміс философы М. Штирнер (1806-1856), француз философы, экономисті П. Прудон (1809-1865). Көрнекті өкілдері: орыс төңкерісшілері М. А. Бакунин (1814-1876), П. А. Кропоткин (1842-1921) |
Анархизмнің негізін қалаушылар: неміс философы [[Макс Штирнер|М. Штирнер]] (1806-1856), француз философы, экономисті [[Пьер Жозеф Прудон|П. Прудон]] (1809-1865). Көрнекті өкілдері: орыс төңкерісшілері [[Михаил Александрович Бакунин|М. А. Бакунин]] (1814-1876), [[Пётр Алексеевич Кропоткин|П. А. Кропоткин]] (1842-1921). |
||
Анархизмнің әр түрлі бағыттары бар, олар белгілі бір мәселелерде келісе бермейді: маңыздыдаң қосымшаға дейін (атап айтқанда: жеке меншікке, нарықтық қатынастарға байланысты және т.б.) |
|||
Анархисттер өзін-өзі басқаруды, яғни ол еркін адамдар кеңестері мен жиналыстарында, дербес, өздігінен тұрмысын, жұмысын, еңбегін жүргізетін көптеген коммуна мен басқа тікелей демократия органдарынан қосылған конфедерацияны жақтайды. Яғни мемлекеттік, депутаттық және сайланушылық демократияға қарсы: халықтык, тікелей, жеке орнындарында іске асатын тікелей демократияны жақтайды. |
|||
Анархистер кейбір адамдардың, басқа адамдарды басудың пайдалылығын және әлеуметтік процестің кейбір қатысушыларының басқаларға қатысты артықшылықтарын жоққа шығарады, бұл мемлекеттік мәжбүрлеудің адамдардың еркін ынтымақтастығымен алмастыруды ұсынады. Анархистердің пікірінше, қоғамдық қатынастар, жеке ынтасына, ерікті келісімге және әр қатысушының жауапкершілігіне негізделуі керек. |
|||
Анархистердің биліктің мәжбүрлі түрлерін жоюға қатынасы анархизмнің нақты ағымдарына байланысты өзгеруі мүмкін. Кейбір бағыттағы анархистер тек саяси мәжбүрлеуді ғана емес, сонымен бірге жалдау қатынастарын, нарықтық қатынастарды, экономикалық теңсіздікті(солшыл анархисттер), және де неке қарым-қатынастарды, зооқорғау, мәдениеттік мәжбүрлеу, даму, примитивизм деген ұғымдарды сынға алады. Анархистердің басқа түрлері өз кезегінде тек мемлекеттік мәжбүрлеуге қарсы болуы мүмкін. |
|||
| ⚫ | Күнделікті өмірде «анархия» терминін басқарудың дұрыс ұйымдастырылмауы салдарынан болатын тәртіпсіздік, хаос жағдайында қолданады. Алайда, анархистер болашақта мінсіз мемлекетсіз өмірді қоғамдық процестердің тәртіпсіз, басқарусыз, бей-берекет қалпынан іздемейді. |
||
==Анархизмнің мәні және бірнеше ішкі мәселелер туралы== |
|||
Анархизмнің көптеген түрлері мен дәстүрлері бар, және олардың барлығы бірдей бір-біріне ұқсамайды: әдетте нақты анархистер бір уақытта бірнеше анархистік ілімдердің жақтаушылары болып табылады[4]: мысалы, анархист бір уақытта мемлекетсіздік, коммунистік идеялар мен жасыл-эко анархизмнің жақтаушысы бола алады. Кейбір анархистер дәстүрлі түрде өздерін солшыл деп санайды, тек мемлекетсіздік ғана емес, сонымен бірге жеке меншікке, капитализмге, нарықтық қатынастарға да қарсы[5]. Бұл бағытқа анархо-коммунистер, анархо-коллективистер мен анархо-синдикалисттердің көпшілігі кіреді. |
|||
1927 жылы Петр Аршинов ұсынған және Нестор Махно қолдаған "Платформаға" жауап беріп, " қуғынға ұшыраған орыс анархистерінің тобы " мынаны жазды(сонымен бірге бұл ережелер 1918-1919 жылдардағы Ресей азаматтық соғысы кезінде, бірлескен революциялық күрес үшін орыс анархистерін біріктіру әрекеті кезінде тұжырымдалған): |
|||
''"( ... ) танылды: либертарлық коммунизм, жаңа қоғамның негізгі материалдық және ұйымдастырушылық негізі ретінде, ал синдикализм (кең мағынада) осы негізді іс-әрекеттің және ұйымдастырудың негізгі әдісі ретінде, индивидуализм болса, осы процестің мақсаты мен мәні ретінде. Барлық үш тәсіл — коммунизм (либертарлық), синдикализм, индивидуализм — шын мәнінде бір тұтас процестің тек үш маңызды элементі бар: таптық ұйымдастыру әдістерімен және жұмысшы бұқараның таптық іс-әрекетімен қол жеткізу ("синдикалық" әдіс) анархиялық коммунистік қоғам, ол еркін жеке тұлғаның толық өркендеуі үшін қажетті әлеуметтік негіз ретінде қызмет етуге арналған[6]. »'''' |
|||
Махно мен Аршинов анархиялық қоғам әр адамның жеке басын(индивидулизм) тек коммунистік идеялар арқылы ғана аша алады, сонымен бірге тек бірлік, ұйымдастық және жұмысшы табының күші(кәсіподақтар, ереуілдер, одақтар, халықтық-әскери ұйымдар және т.б.) арқылы капитализм мен мемлекетті құлатып, жаңа анархиялық қоғам құра бастауға болады. |
|||
Сонымен қатар, қазіргі анархистердің бір бөлігі тіпті капиталистік қатынастарды қолдайды (мысалы, анархо-капиталистер), бір бөлігі нарықтық қатынастардың жақтаушылары, бірақ капитализмді жоққа шығарады (мютюэлистер, агористер)[7]. Сонымен бірге," оңшыл " анархизмнің өкілдері жалпы анархистік қозғалысқа қатысты азшылықты құрайды, ал бүкіл әлемдегі анархистердің көпшілігі солшыл идеяларды ұстанады. Қазіргі анархист Синди Милштейннің айтуынша, анархизм - "жеке және қоғамдық байланыс орнында үнемі болатын саяси дәстүр" [8]. |
|||
Анархистердің арасында қозғалыстың ұйымдастырылуына біржақты көзқарас жоқ: бір бөлігі анархистік ұйымдарды құруды жақтайды (оның ішінде анархистік кәсіподақтар — анархо-синдикалистер), ал басқалары белсенді адамдар жеке танысу қағидаты бойынша топтасқан кезде аффинити топтары арқылы әрекет ету принципін жақтайды. |
|||
Анархистік философиялық ойдың бағыттары экстремалды индивидуализмнен мемлекетке жатпайтын коммунизмге дейінгі идеялардың кең спектрін қамтиды. Анархистердің бір бөлігі кез — келген мәжбүрлеу мен зорлық-зомбылықты жоққа шығарады (мысалы, Толстойлар, христиан анархизмінің өкілдері), пацифистік ұстанымдардан шығады. Анархистердің тағы бір бөлігі, керісінше, зорлық-зомбылықты өзінің идеалдары үшін күнделікті күрестің қажетті құрамдас бөлігі ретінде қолдайды, атап айтқанда, еркін қоғамның анархистік идеалына жетудің жалғыз мүмкіндігі ретінде әлеуметтік төңкерісті насихаттау тұрғысынан сөйлейді[9]. (Тікелей әрекет) |
|||
==Анархизмнің негізгі принциптері== |
|||
Анархизм теориясы келесі принциптерді қарастырады: |
|||
'''Мәжбүрлі биліктің''' болмауы анархистік қоғамда бір адам немесе бір топ адам өз пікірін, тілегі мен еркін басқа адамдарға жүктемейтінін білдіреді. Бұл иерархия мен сайланушылық демократияның, сондай-ақ авторитарлық биліктің болмауын білдіреді. Анархизм тоталитарлық типтегі қоғамды құруға кез-келген шақыруды жоққа шығарады, онда барлық адамдар толық бақылауға алынады және адам өмірінің барлық салалары толық біркелкілікке дейін стандартталған болады. Керісінше, анархизм әрбір жеке тұлғаның максималды дамуына және жеке адамдардың проблемалары мен қажеттіліктерін шешуге жеке көзқарасты, егер бұл мүмкін болса, шақырады. |
|||
'''Мәжбүрлеу бостандығы''' кейбір адамдарды басқалардың қандай да бір іс-әрекетке, жеке адамның немесе тіпті бүкіл қоғамның мүддесі үшін, оның еркіне қарсы қатысуға мәжбүрлеуден бас тартуды білдіреді. Әлеуметтік маңызы бар іс-шараларға немесе жобаларға қатысу анархистердің пікірінше, сыртқы қысыммен емес, өзі құрамына кіретін қоғам алдындағы жеке жауапкершілік жағдайында жүзеге асырылуы керек. |
|||
''' |
|||
'''Ұйымдастық еркіндігі''' анархистік принциптермен ұйымдастырылған қоғамда барлық қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін кез-келген қауымдастық болуы мүмкін, кез-келген әлеуметтік құрылымдарды қоғамның болашағын анықтауға тең құқығы бар еркін біріккен адамдар құруы керек деп болжайды. |
|||
Анархистердің пайымдауынша, адамдар өздері әлеуметтік мәселелерді ұжымдық түрде және жеке (басқаларға зиян келтірместен) өздерінің жеке мәселелерін шешетін кезде, мәжбүрлі биліктің орнына нақты бастама қағидаты енгізілуі керек. Жалпы қоғамға қатысты кез-келген мәселелерді шешу үшін, сондай-ақ қоғамның кең топтарына әсер ететін жобаларды жүзеге асыру үшін бастама қазіргі әлемде орын алғандай, керісінше емес, төменнен жоғарыға қарай құрылуы керек[13]. Егер қалдықтарды жинау және жою, компьютерлік технологияны дамыту, табиғи ресурстарды пайдалану, өнеркәсіптік өндірісті ұйымдастыру, энергиямен жабдықтау және басқа да ірі ұйымдар қажет болса, анархистер Федеративті қауымдастықтарды төменнен жоғарыға, дүниежүзілік деңгейге дейін немесе конфедеративті негізде, көлденең байланыстардың кең таралуымен құруды ұсынады[14]. Федералистік құрылымдарды құру кезінде анархистер оларды императивті мандат принципіне негізделген делегаттарды дереу қайтарып алу құқығымен делегация жүйесі арқылы жүзеге асыруды(делегаттар тек өзінің жиналысынын, кеңесінің пікірін жеткізеді, өздігінен ештенке айтпауы қажет), немесе электронды демократия форматымен ұйымдастыруды ұсынады.(Яғни проекттер ұйымдардаң, кеңестердең және де басқа топтардаң электронды форматта талқыланып, дауыс беру арқылы шешіледі.) Федерациялар бірдей негізгі принциптерге негізделген, бірақ ұжымдардың өкілдігі арқылы әрекет етеді. |
|||
Келесі екі қағида өзара байланысты: |
|||
'''Өзара көмек-ынтымақтастық'''. Адамдар бірге жұмыс істеген кезде, олардың қызметі әрқайсысы жалғыз жұмыс істегеннен гөрі әлдеқайда тиімді. Ұжымдық өзара іс — қимыл-бұл аз күш жұмсау арқылы қажетті нәтижеге жетудің қысқартылған жолы. |
|||
'''Әртүрлілік''' -қоғамды құрайтын әрбір жеке адамның ең толық өмірінің кепілі. Фордистік-тейлористік өндірісті ұйымдастыру, жаппай өндірісті стандарттау, біріздендіру адамдарды бір-бірінен алшақтатады, қоғамды эгоисттерге бөлуге ықпал етеді, тек өз мүдделерін басқаларға зиян келтіреді. Бұл үрдістер қоршаған ортаны бұзуға ықпал етеді [17]. Екінші жағынан, өркениеттің даму тенденциялары жұмыс процесінің, дестандарттеудің және демасификацияның әртүрлілігін дамытуға ықпал етеді (бұл анархизмді тек әлеуметтік ойдың өзекті бағытына айналдырады), сондықтан индустриализммен бірге жүретін адам өмірін конвейерлеудің қасіреті, кем дегенде, индустрияландыру процесін өткен, өткенге айналған елдерде көрінеді[18]. |
|||
Әртүрлілік ұйымның экологиялық таза формасы деп айтуға болады, өйткені ол өндіріс пен тұтынуға жеке көзқарасты білдіреді, сонымен қатар анархистер қоғамдық ұйымдар адамдардың мүдделерін өз қалауы бойынша қалыптастыруға мүмкіндігі болған кезде тиімді түрде қанағаттандырады деп санайды. Адам өмірі әртүрлілікке негізделген кезде, адамдар табиғи және тікелей өзара әрекеттеседі. Сонымен қатар, әртүрлілік жеке адамдарға бақылауды қиындатады[19]. Екінші жағынан, "әртүрлілік" ұғымын идеализациялау мүмкін емес, өйткені ол капиталистік қоғамда да мүмкін (және бұл мәселені Элвин Тоффлер қарастырған нысанда ғана емес), ол әйгілі "тұтыну қоғамын" тудырады, бұл керісінше мемлекет пен капитализмнің билікті жүзеге асыруын жеңілдетеді, сонымен қатар табиғи ресурстардың тез сарқылуына ықпал етеді[20]. Анархистер біз қалаған және жасай алатын жерде жұмыс істей алатын әлемде, адамның моральдық және рухани, жан-жақты дамуына үлкен серпін беріп, оны төзу мен кедейліктен құтқарады деп болжайды. |
|||
Заманауи технологиялар бізге қоғамды бақылау үшін ғана емес, өзін-өзі басқару үшін де қызмет ете алады. Барлық трансұлттық корпорацияларда жұмыс істейтін заманауи жоспарлар, құрылымдар ресурстарды жұмысшылар арасында бөлу үшін сәтті қолданыла алады, сонымен қатар қоғамның стратегиялық міндеттерін шешу үшін де қолданыла алады. |
|||
'''Теңдік''' дегеніміз-иерархияның жоқтығы, олардың өнерге, шығармашылыққа, еңбек өнімдеріне деген жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігі, сонымен қатар барлық қоғамдық тауарларға, соның ішінде ғылым мен техниканың соңғы жетістіктеріне тең қол жетімділік[22]. |
|||
'''Бауырластық''' барлық адамдар тең екенін, кейбіреулердің мүдделері мен қажеттіліктері басқа адамдардың мүдделері мен қажеттіліктерінен маңызды және/немесе құнды бола алмайтындығын білдіреді. |
|||
Анархизм дүниетанымының негізі - [[индивидуализм]]. Бұл ағымды қолдаушылар тұлға еркіндігін шектейтін кез келген әрекетке қырын қарайды. Анархистер мемлекеттік биліктің барлық түрлеріне жеке тұлға еркіндігін жүзеге асыру жолындағы басты кедергі ретінде қарауы заңдылық. Өйткені олар мемлекеттік және саяси биліктің түрлерін дереу жойылуы тиіс [[жамандық]], [[жауыздық]] деп жариялайды. Олардың пікірінше, әлеуметтік төңкерістің негізгі міндеті - мемлекетсіз өзін-өзі басқаратын өндірістік бірлестіктерден, [[әлеуметтік қауымдастық]]тардан тұратын қоғамдық құрылым орнату. |
|||
| ⚫ | Күнделікті өмірде «анархия» терминін басқарудың дұрыс ұйымдастырылмауы салдарынан болатын [[тәртіпсіздік]], [[хаос]] жағдайында қолданады. Алайда, анархистер болашақта мінсіз мемлекетсіз өмірді қоғамдық процестердің тәртіпсіз, басқарусыз, бей-берекет қалпынан іздемейді. Керісінше, олардың пікірінше тек анархия, яғни, адамдарды еш нәрсеге мәжбүрлемеу, қарым-қатынастьщ еркіндігіне негізделген, басқарусыз шынайы қоғамдық тәртіп орната алады. Бұл қозғалысты жақтаушылардың кең таралған "Анархия - тәртіптің бастауы!" ұранын осы түрғыда түсіну керек.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. |
||
ISBN 9965-32-491-3</ref> |
ISBN 9965-32-491-3</ref> |
||
18:29, 2020 ж. қыркүйектің 15 кезіндегі нұсқа
Анархизм (гр. апагсһіа - «бассыздық», «басқарусыздық»[1]) — адамдар арасындағы баршаға ортақ тәртіптерді мойындамайтын, жеке адамның шексіз еркіндігін уағыздайтын, мемлекеттік және басқа да биліктің түрлерін жоққа шығаратын қоғамдық-саяси ағым. Өзінің мемлекеттік билікті жою, ұйымдастырылған саяси күрес, беделді, тәртіпті мойындамау деп жариялаған саяси ағым;.[2] XIX ғ. ортасында қалыптасқан.
Анархизмнің негізін қалаушылар: неміс философы М. Штирнер (1806-1856), француз философы, экономисті П. Прудон (1809-1865). Көрнекті өкілдері: орыс төңкерісшілері М. А. Бакунин (1814-1876), П. А. Кропоткин (1842-1921).
Анархизм дүниетанымының негізі - индивидуализм. Бұл ағымды қолдаушылар тұлға еркіндігін шектейтін кез келген әрекетке қырын қарайды. Анархистер мемлекеттік биліктің барлық түрлеріне жеке тұлға еркіндігін жүзеге асыру жолындағы басты кедергі ретінде қарауы заңдылық. Өйткені олар мемлекеттік және саяси биліктің түрлерін дереу жойылуы тиіс жамандық, жауыздық деп жариялайды. Олардың пікірінше, әлеуметтік төңкерістің негізгі міндеті - мемлекетсіз өзін-өзі басқаратын өндірістік бірлестіктерден, әлеуметтік қауымдастықтардан тұратын қоғамдық құрылым орнату.
Күнделікті өмірде «анархия» терминін басқарудың дұрыс ұйымдастырылмауы салдарынан болатын тәртіпсіздік, хаос жағдайында қолданады. Алайда, анархистер болашақта мінсіз мемлекетсіз өмірді қоғамдық процестердің тәртіпсіз, басқарусыз, бей-берекет қалпынан іздемейді. Керісінше, олардың пікірінше тек анархия, яғни, адамдарды еш нәрсеге мәжбүрлемеу, қарым-қатынастьщ еркіндігіне негізделген, басқарусыз шынайы қоғамдық тәртіп орната алады. Бұл қозғалысты жақтаушылардың кең таралған "Анархия - тәртіптің бастауы!" ұранын осы түрғыда түсіну керек.[3]
Дереккөздер
- ↑ Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет.ISBN 9965-893-73-Х
- ↑ Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
- ↑ Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
