Федерация: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол: 1-жол:
[[Сурет:Map of unitary and federal states.svg|thumb|upright=1.7|
'''Федерация''' - {{lang-fr|federation - бірлестік, одақ}} , {{lang-la|federatіo – одақ, бірлестік}} - [[мемлекеттік құрылым]] түрі.
{{legend|#00e000;|Федерациялы мемлекеттер}}

{{legend|#0000b0;|[[Унитарлы мемлекет]]тер}}]]

''Федерация'' [[заң]] жүзінде саяси дербестігі сақталатын бірнеше субъектінің біртұтас одақтық мемлекет құру формасы. Тұңғыш федерация [[Америка Құрама Штаттары]] 1787 жылғы [[конституция]] бойынша құрылды. Федерация құрамындағы субъектілер федерац. жоғарғы одақтық органдарын, қарулы күштерін құрайды. Федерация заңдары бүкіл одақ аумағында орындалуы міндеттеледі. Федерацияның жекелеген мүшелерінің ([[штат]]тар, [[кантон]]дар, [[провинция]]лар, [[республика]]лар, т.б.) өзіндік мемлекеттік құрылымы, заң шығару жоғ. органдары, үкіметі, құқық және сот жүйесі болады. Заңдық тұрғыда белгілі дәрежеде саяси дербестігі бар жекелеген мемлекеттік құрылымдардан құралған күрделі одақтық мемлекет.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref><ref>[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том</ref>
'''Федерация''' ({{lang-en|Federation}}, {{lang-fr|Federation}}, {{lang-la|Federatіo}} — одақ, бірлестік) — [[мемлекеттік құрылым]] түрі. [[Заң]] жүзінде саяси дербестігі сақталатын бірнеше субъектінің біртұтас одақтық мемлекет құру формасы. Тұңғыш федерация [[Америка Құрама Штаттары]] 1787 жылғы [[конституция]] бойынша құрылды. Федерация құрамындағы субъектілер федерациясы жоғарғы одақтық органдарын, қарулы күштерін құрайды. Федерация заңдары бүкіл одақ аумағында орындалуы міндеттеледі. Федерацияның жекелеген мүшелерінің ([[штат]]тар, [[кантон]]дар, [[провинция]]лар, [[республика]]лар, т.б.) өзіндік мемлекеттік құрылымы, заң шығару жоғ. органдары, үкіметі, құқық және сот жүйесі болады. Заңдық тұрғыда белгілі дәрежеде саяси дербестігі бар жекелеген мемлекеттік құрылымдардан құралған күрделі одақтық мемлекет.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref><ref>[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том</ref>


== Федерацияның негізгі белгілері ==
== Федерацияның негізгі белгілері ==
10-жол: 10-жол:
# мемлекеттің [[конституция]]сы екі деңгейлі болады.
# мемлекеттің [[конституция]]сы екі деңгейлі болады.


Мысалы, [[Ресей]], [[Қытай]], [[Үндістан]] және т.б. Ресейде жиырмаға жуық [[республика]] бар ([[Татарстан]], [[Башқұртстан]], [[Дағыстан]], [[Солтүстік Осетия]], [[Тува]] т.с.с.). Саяси билік екі деңгейлі, яғни жалпы мемлекеттік [[президент]], [[парламент]] және әрбір республиканың өз алдына президенттері мен парламенттері бар. [[Конституция]]сы екі жүйелі: бүкілресейлік және әрбір республиканың өз конституциясы бар.
Мысалы, [[Ресей]], [[Қытай]], [[Үндістан]] және т.б. Ресейде жиырмаға жуық [[республика]]лар бар ([[Татарстан]], [[Башқұртстан]], [[Дағыстан]], [[Солтүстік Осетия]], [[Тува]] т.с.с.). Саяси билік екі деңгейлі, яғни жалпы мемлекеттік [[президент]], [[парламент]] және әрбір республиканың өз алдына президенттері мен парламенттері бар. [[Конституция]]сы екі жүйелі: бүкілресейлік және әрбір республиканың өз конституциясы бар.


Федерация тек ғана ұлттық ерекшеліктер негізінде қалыптаспайды. Дүние жүзіндегі федарацияның көп бөлігі жер (территория) арқылы орныққан. Мысалы, [[АҚШ]], [[ГФР]], [[Аустрия]] және т.б. АҚШ-да штаттар, Германияда «жерлер». Ал федерациялық құрылым негізі — ұлт немесе жер аймағы ғана емес; федерацияның негізгі белгісі – егемендік дәрежесі. Егер автономияның, федерация субъектісінің белгілі мөлшерде (Конституция арқылы белгіленген) егемендігі болмаса, онда мемлекттің федерация аталуы да жалған болып шығады.
Федерация тек ғана ұлттық ерекшеліктер негізінде қалыптаспайды. Дүние жүзіндегі федарацияның көп бөлігі жер (территория) арқылы орныққан. Мысалы, [[АҚШ]], [[ГФР]], [[Аустрия]] және т.б. АҚШ-да штаттар, Германияда «жерлер». Ал федерациялық құрылым негізі — ұлт немесе жер аймағы ғана емес; федерацияның негізгі белгісі – егемендік дәрежесі. Егер автономияның, федерация субъектісінің белгілі мөлшерде (Конституция арқылы белгіленген) егемендігі болмаса, онда мемлекттің федерация аталуы да жалған болып шығады.


==Дереккөздер==
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>


{{commons|Category:Federación}}
{{commons|Category:Federación}}

18:41, 2021 ж. ақпанның 9 кезіндегі нұсқа

     Федерациялы мемлекеттер      Унитарлы мемлекеттер

Федерация (ағылш. Federation, фр. Federation, лат. Federatіo — одақ, бірлестік) — мемлекеттік құрылым түрі. Заң жүзінде саяси дербестігі сақталатын бірнеше субъектінің біртұтас одақтық мемлекет құру формасы. Тұңғыш федерация Америка Құрама Штаттары 1787 жылғы конституция бойынша құрылды. Федерация құрамындағы субъектілер федерациясы жоғарғы одақтық органдарын, қарулы күштерін құрайды. Федерация заңдары бүкіл одақ аумағында орындалуы міндеттеледі. Федерацияның жекелеген мүшелерінің (штаттар, кантондар, провинциялар, республикалар, т.б.) өзіндік мемлекеттік құрылымы, заң шығару жоғ. органдары, үкіметі, құқық және сот жүйесі болады. Заңдық тұрғыда белгілі дәрежеде саяси дербестігі бар жекелеген мемлекеттік құрылымдардан құралған күрделі одақтық мемлекет.[1][2]

Федерацияның негізгі белгілері

Федерацияның негізгі белгілері:

  1. мемлекет территориясында ұлттық немесе территориялық автономияның болуы;
  2. мемлекеттегі саяси билік және басқа да өкімет органдары екі деңгейде қалыптасады;
  3. мемлекеттің конституциясы екі деңгейлі болады.

Мысалы, Ресей, Қытай, Үндістан және т.б. Ресейде жиырмаға жуық республикалар бар (Татарстан, Башқұртстан, Дағыстан, Солтүстік Осетия, Тува т.с.с.). Саяси билік екі деңгейлі, яғни жалпы мемлекеттік президент, парламент және әрбір республиканың өз алдына президенттері мен парламенттері бар. Конституциясы екі жүйелі: бүкілресейлік және әрбір республиканың өз конституциясы бар.

Федерация тек ғана ұлттық ерекшеліктер негізінде қалыптаспайды. Дүние жүзіндегі федарацияның көп бөлігі жер (территория) арқылы орныққан. Мысалы, АҚШ, ГФР, Аустрия және т.б. АҚШ-да штаттар, Германияда «жерлер». Ал федерациялық құрылым негізі — ұлт немесе жер аймағы ғана емес; федерацияның негізгі белгісі – егемендік дәрежесі. Егер автономияның, федерация субъектісінің белгілі мөлшерде (Конституция арқылы белгіленген) егемендігі болмаса, онда мемлекттің федерация аталуы да жалған болып шығады.

Дереккөздер

  1. Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3
  2. "Қазақ Энциклопедиясы", 9 том
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Federación