Ленин ордені

Ленин ордені
Шынайы атауы	Орден Ленина
Мемлекет	КСРО
Тапсырушы	КСРО
Негіз	23 мамыр 1930 жыл
Соңғы иегері	21 желтоқсан 1991 жыл
Барынша ұсынылған	431 418

Ленин ордені (орыс. Орден Ленина) — КСРО Орталық Атқару Комитеті Президиумының 1930 жылғы 6 сәуірдегі қаулысымен бекітілген Кеңестік Социалистік Республикалар Одағының ең жоғарғы мемлекеттік наградасы.

Тарихы

Бұйрықтың тарихы 1926 жылдың 8 шілдесінен басталады, Қызыл Әскер Бас нұсқаулықтың бастығы В.Н.Левичевтен Қызыл Тудың төрт орденін алған адамдарға жаңа марапатты - «Ильич орденін» беруді сұраған кезде басталады. Бұл марапат жоғары дәрежелі жауынгерлік белгі болды. Алайда Ресейдегі Азамат соғысы аяқталғандықтан, жаңа бұйрық жобасы қабылданбады. Сонымен бірге, КСРО Халық Комиссарлар Кеңесі әскери қызмет үшін ғана емес, Кеңес Одағының ең жоғары наградасын құру қажеттілігін мойындады.

1930 жылдың басында «Ленин ордені» деп аталатын жаңа бұйрықтың жобасы бойынша жұмыс қайта басталды. Мәскеудегі Гознак зауытының суретшілеріне басты кескін Владимир Ильич Лениннің портреті болуы керек болатын бұйрық сызбасын жасау тапсырылды. Көптеген эскиздердің ішінен 1920 ж. Шілде-тамызында фотограф Виктор Булла Мәскеудегі Коминтерннің II конгресінде Лениннің портреті үшін негіз болған суретші И.И.Дубасовтың жұмысы таңдалды. Онда Владимир Ильич сол жақ профильде түсірілген.

1930 жылдың көктемінде макет жасау үшін бұйрықтың эскизі мүсіншілер Иван Шадр мен Петр Тайгаға тапсырылды. Сол жылы Гознак зауытында Лениннің алғашқы бұйрықтары жасалды. Ленин орденінің сынақ үлгісіне марканы Алексей Пугачев ойып жазған.

Бұйрық КСРО Орталық Атқару Комитеті Төралқасының 6 сәуірдегі қаулысымен белгіленді және оның жарғысы 1930 жылғы 5 мамыр болды. Бұйрық туралы ереже және оның сипаттамасы КСРО Орталық Атқару Комитетінің 1934 жылғы 27 қыркүйектегі қаулысымен, КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1943 жылғы 19 маусымдағы және 1947 жылғы 16 желтоқсандағы қаулыларымен өзгертілді.

КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1980 жылғы 28 наурыздағы қаулысымен бұйрық туралы ереже оның соңғы нұсқасында бекітілді.

Мәртебесі

1. Ленин ордені – революциялық қозғалыстағы, еңбек қызметіндегі, социалистік Отанды қорғаудағы, халықтар арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы, бейбітшілікті нығайтудағы ерекше қызметтері және Кеңес мемлекеті және қоғам алдындағы басқа да аса көрнекті қызметтері үшін берілетін КСРО-ның жоғарғы марапаты. 2. Ленин орденімен марапатталады:

• КСРО азаматтары;
• кәсіпорындар, бірлестіктер, мекемелер, ұйымдар, әскери бөлімдер, әскери кемелер, құрамалар мен бірлестіктер, одақтық және автономиялы республикалар, өлкелер, облыстар, автономиялы облыстар, автономиялы округтар, аудандар, қалалар және басқа елді мекендер.

Ленин орденімен КСРО азаматы болып табылмайтын тұлғалар, сондай-ақ шет мемлекеттердің кәсіпорындары, мекемелері, ұйымдары, елді мекендері де марапатталады. 3. Ленин орденімен марапаттау жүргізіледі:

• кеңес қоғамының экономикалық, ғылыми-техникалық және әлеуметтік-мәдени дамуы саласындағы ерекше жетістіктері мен табыстары үшін, жұмыстың тиімділігі мен сапасын арттырғаны үшін, Кеңес мемлекетінің қуатын нығайтудағы көрнекті қызметтері үшін және КСРО халықтарының туысқандық достығы үшін;
• социалистік Отанды қорғаудағы, КСРО-ның қорғаныс қабілетін нығайтудағы ерекше маңызды еңбегі үшін;
• көрнекті революциялық, мемлекеттік және қоғамдық-саяси қызметі үшін;
• Кеңес Одағы мен басқа мемлекеттер халықтары арасындағы достық пен ынтымақтастықты дамытудағы ерекше маңызды қызметтері үшін;
• социалистік қоғамдастықты нығайтудағы, халықаралық коммунистік, жұмысшы және ұлт-азаттық қозғалысын дамытудағы, бейбітшілік, демократия және әлеуметтік ілгерілеу жолындағы күрестегі ерекше көрнекті қызметтері үшін;
• Кеңес мемлекеті мен қоғамы алдындағы басқа да ерекше қызметтері үшін.

4. Еңбегi үшiн Ленин орденiмен марапатталуға, әдетте, бұрын басқа ордендермен жанқиярлық еңбегiмен марапатталған тұлғалар ұсынылуы керек.
5. Ленин орденімен Кеңес Одағының Батыры, Социалистік Еңбек Ері атақтары берілген тұлғаларға, сондай-ақ тиісінше «Батыр-Қала», «Батыр-Бекініс» атағы берілген қалалар мен бекіністерге беріледі.
6. Ленин ордені кеуденің сол жағына тағылады және КСРО-ның басқа ордендері болған жағдайда олардың алдында орналасады.

Орденнің сипаттамасы

Орденді жасауда қолданылатын сыртқы көрінісі, өлшемдері мен материалдары жасау үдерісінде де, оны бекіткеннен кейін де бірнеше рет өзгертілді.

Бастапқыда құрылысында орталық дөңгелек мойынтұмар, орақ пен балғаны, «КСРО» әріптерін жиектейтін шір масақтарынан басқа, сондай-ақ орденнің төменгі жағында жұмысшылар одағы, еңбекші шаруалар және зиялы қауымды білдіретін үшбұрыш кірді. Орденнің бұл нұсқасы бекітілмеді.

Сондай-ақ, Ленин орденімен тағы да марапаттау кезінде, Қызыл Ту орденімен жасалғандай, орденнің бет жағының төменгі бөлігіндегі арнайы қалқанға орденнің реттік нөмірін қою керек болды. Алайда орденге сандары бар қалқандарды орналастыру ойы қабылданбады.

Ленин орденінің иегерлеріне берілген нұсқаларын төрт негізгі түрге бөлуге болады.

I түрі

Ленин орденінің бірінші түрі (1930—1932)

Ленин орденінің бірінші түрі 1930 жылы 23 мамырда бекітілді.

1930 жылғы үлгідегі Ленин ордені ортасында Лениннің барельефі және артқы жағында өнеркәсіпті көрінісі бар дөңгелек мойынтұмар портреті болды. Ленин барельефінің астына трактордың суреті қойылды. Мойынтұмар дәнекерлеу әдісімен бекітілген алтын қапталған жиекпен қоршалған болатын. Алдыңғы жағында алтын жиекте лағылды қызыл эмалмен толтырылған ойық болды. Медальонның айналасында алтын жиектің сыртында бидайдың масақтары бар, оның жоғарғы бөлігінде алтындатылған орақ пен балға, ал төменгі бөлігінде — «КСРО» деген жазу бар еді. Жазудың әріптері алтыннан жасалып, қызыл эмалмен қапталған. Әрбір әріп жеке элемент болып, дәнекерлеу әдісімен бекітілді.

Орден 925 сынамды күмістен жасалған. Өлшемдері: биіктігі - 38 мм, ені - 37,5 мм.

Бірінші үлгідегі Ленин ордені 1932 жылдың ақпанына дейін қысқа уақытқа шығарылды. Бұл түрдегі ордендердің шығуын тоқтату себептерінің бірі КСРО-ның басқа марапаттарының, тіпті кейбір төсбелгілер елдің бас марапатына қарағанда қанық түсті эмалмен безендірілуі болды.

Бірінші үлгідегі орденнің шамамен 700 жуық данасы шығарылды.

II түрі

Ленин орденінің екінші түрі (1934—1936)

Бірінші үлгідегі Ленин орденінде негізгі пролетарлық рәміздер - қызыл жұлдыз және қызыл тудың бейнелері болмағандықтан, оның сыртқы көрінісін сәл өзгерту туралы шешім қабылданды.

Ленин орденінің жаңа жарғысы КСРО ОАК 1934 жылғы 27 қыркүйектегі Жарлығымен бекітілді. Ленин ордені енді күмістен емес, 750-сынамалы алтыннан жасалды. Орденнің бет жағындағы трактордың және өнеркәсіпті көріністің суреттері жоғалып, «КСРО» деген жазу да жоғалып кетті. Жаңа үлгідегі орденде «ЛЕНИН» жазуы мен қызыл жұлдызшасы бар қызыл ту пайда болды. Орақ пен балға жоғарыдан төменге қарай жылжытылды. Бұл үлгіде қызыл ту, қызыл жұлдыз, орақ және балға лағыл-қызыл эмалмен қапталды. Көшбасшы бейнесі бар орталық дөңгелек портрет-мойынтұмар күміс жалатылды. Мойынтұмардың айналасындағы масақтар табиғи алтын түсті бетке ие болды.

Өлшемдері: биіктігі - 38,5 мм, ені - 38 мм.