Гироскоп: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол: 1-жол:
Гироскоп – шапшаң айналатын және айналу осі ([[симметрия]] осі) өзінің кеңістіктегі бағытын өзгерте алатын симметриялы қатты [[дене]]. Оның қарапайым мысалына балалар ойнайтын [[зырылдауық]] жатады. Гироскоптық әсер [[аспан]] денелерінде, кемеге орнатылған турбина роторында, ұшақ винтінде, т.б. байқалады.<ref name="source1">Балалар энциклопедиясы, III-том</ref>
'''Гироскоп''' – шапшаң айналатын және айналу осі ([[симметрия]] осі) өзінің кеңістіктегі бағытын өзгерте алатын симметриялы қатты [[дене]]. Оның қарапайым мысалына балалар ойнайтын [[зырылдауық]] жатады. Гироскоптық әсер [[аспан]] денелерінде, кемеге орнатылған турбина роторында, ұшақ винтінде, т.б. байқалады.<ref name="source1">Балалар энциклопедиясы, III-том</ref>

Егер гироскоптың осіне моменті M=Ph-қа тең Р қос күші (h – қос күштің иіні) түсірілсе, онда гироскоп х осінің бағытымен емес, күтпеген бағытта, яғни у осінің бағытымен айнала бастайды.
Егер гироскоптың осіне моменті M=Ph-қа тең Р қос күші (h – қос күштің иіні) түсірілсе, онда гироскоп х осінің бағытымен емес, күтпеген бағытта, яғни у осінің бағытымен айнала бастайды.
Сыртқы күштер әсер етпесе, гироскоп (грекше gyros – дөңгелек, gyruo – айналамын және skop – көремін, бақылаймын) еркін гироскоп деп аталады. Мысалы, [[ұшақ]]пен, [[кеме]]мен, [[ракета]]мен, т.б. қатынас көліктерімен тек кардан ілмесінің сақиналары арқылы байланысатын гироскоп еркін гироскоп болып саналады. Гироскопты әр түрлі қозғалыстарды басқару үшін қолдануға болады. Бірақ дәл теңгерілген гироскопты жасау – өте күрделі жұмыс. Гироскопты теңгеру, яғни оның ауырлық центрін кардан ілмесінің центрімен бір [[нүкте]]ге келтіру өте үлкен дәлдікті қажет етеді.
Сыртқы күштер әсер етпесе, гироскоп (грекше gyros – дөңгелек, gyruo – айналамын және skop – көремін, бақылаймын) еркін гироскоп деп аталады. Мысалы, [[ұшақ|ұшақпен]], [[кеме|кемемен]], [[ракета|ракетамен]], т.б. қатынас көліктерімен тек кардан ілмесінің сақиналары арқылы байланысатын гироскоп еркін гироскоп болып саналады. Гироскопты әр түрлі қозғалыстарды басқару үшін қолдануға болады. Бірақ дәл теңгерілген гироскопты жасау – өте күрделі жұмыс. Гироскопты теңгеру, яғни оның ауырлық центрін кардан ілмесінің центрімен бір [[нүкте]]ге келтіру өте үлкен дәлдікті қажет етеді.
Қосымша жүк арқылы гироскоптың горизонталь осінің дүние тараптарына қарағандағы бағытын өзгертпеуге болады. Гироазимут деп аталатын мұндай гироскоп компас қызметін атқара алады. Гироазимут ұшақтарда, дәлірек айтқанда, [[магнит]]тік [[компас]]тың көрсетуі сенімсіз болатын полярлық аймақтарда ұшатын ұшақтарда (полярлық [[авиация]]да) кеңінен қолданылады. Гироскоп ракета жылдамдығын анықтау үшін де пайдаланылады. Ішпектегі үйкеліс әсерінен дәл теңгерілген гироскопта да прецессия құбылысы пайда болады. Бұл прецессияның бұрыштық жылдамдығы ілме осіне әсер ететін үйкеліс моментінің шамасымен анықталады. Гироскоптың ең маңызды қызметінің бірі – оның көмегімен қозғалыстағы нысан үстіндегі денелердің ырғалуын тыныштандыру. Гироскоптық тыныштандырғыш құрылғылар автоұшқыштар мен авторульдерде пайдаланылады. Күрделі гироскоптар кеме сияқты үлкен нысандардың ырғалуын тыныштандыру үшін қолданылады.
Қосымша жүк арқылы гироскоптың горизонталь осінің дүние тараптарына қарағандағы бағытын өзгертпеуге болады. Гироазимут деп аталатын мұндай гироскоп компас қызметін атқара алады. Гироазимут ұшақтарда, дәлірек айтқанда, [[магнит|магниттік]] [[компас]]тың көрсетуі сенімсіз болатын полярлық аймақтарда ұшатын ұшақтарда (полярлық [[авиация|авиацияда]]) кеңінен қолданылады. Гироскоп ракета жылдамдығын анықтау үшін де пайдаланылады. Ішпектегі үйкеліс әсерінен дәл теңгерілген гироскопта да прецессия құбылысы пайда болады. Бұл прецессияның бұрыштық жылдамдығы ілме осіне әсер ететін үйкеліс моментінің шамасымен анықталады. Гироскоптың ең маңызды қызметінің бірі – оның көмегімен қозғалыстағы нысан үстіндегі денелердің ырғалуын тыныштандыру. Гироскоптық тыныштандырғыш құрылғылар автоұшқыштар мен авторульдерде пайдаланылады. Күрделі гироскоптар кеме сияқты үлкен нысандардың ырғалуын тыныштандыру үшін қолданылады.
[[Сурет:Gyroscope precession.gif|thumb|right]]
*Балалар энциклопедиясы
==Ылғида қайталанатын прецессиясы==
Гироскоптың ылғида қайталанатын прецессиясы – гироскоптың жуықтап қана кайталанатын прецессиясы.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0</ref>

==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
<references/>

[[Санат:Физика]]
[[Санат:Сөздік]]
[[Санат:Механика]]
[[Санат:Г]]

{{stub}}
{{stub}}
{{wikify}}
{{wikify}}

[[Санат:Физика]]
[[ar:جيروسكوب]]
[[az:Hiroskop]]
[[bs:Žiroskop]]
[[ca:Giroscopi]]
[[cs:Gyroskop]]
[[da:Gyroskop]]
[[de:Kreiselinstrument]]
[[el:Γυροσκόπιο]]
[[en:Gyroscope]]
[[eo:Giroskopo]]
[[es:Giróscopo]]
[[et:Güroskoop]]
[[fa:ژیروسکوپ]]
[[fi:Gyroskooppi]]
[[fr:Gyroscope]]
[[gan:陀螺儀]]
[[gl:Xiroscopio]]
[[he:גירוסקופ]]
[[hi:घूर्णदर्शी]]
[[hr:Žiroskop]]
[[hu:Giroszkóp]]
[[io:Giroskopo]]
[[is:Snúður]]
[[it:Giroscopio]]
[[ja:ジャイロスコープ]]
[[ko:자이로스코프]]
[[la:Gyroscopium]]
[[lt:Giroskopas]]
[[lv:Žiroskops]]
[[mwl:Giroscópio]]
[[nl:Gyroscoop]]
[[no:Gyroskop]]
[[pl:Żyroskop]]
[[pt:Giroscópio]]
[[ro:Giroscop]]
[[ru:Гироскоп]]
[[sk:Gyroskop]]
[[sl:Žiroskop]]
[[sr:Жироскоп]]
[[sv:Gyroskop]]
[[ta:சுழல் காட்டி]]
[[th:ไจโรสโคป]]
[[tr:Jiroskop]]
[[uk:Гіроскоп]]
[[ur:گردش نما]]
[[vi:Con quay hồi chuyển]]
[[zh:陀螺儀]]

10:19, 2011 ж. шілденің 17 кезіндегі нұсқа

Гироскоп – шапшаң айналатын және айналу осі (симметрия осі) өзінің кеңістіктегі бағытын өзгерте алатын симметриялы қатты дене. Оның қарапайым мысалына балалар ойнайтын зырылдауық жатады. Гироскоптық әсер аспан денелерінде, кемеге орнатылған турбина роторында, ұшақ винтінде, т.б. байқалады.[1]

Егер гироскоптың осіне моменті M=Ph-қа тең Р қос күші (h – қос күштің иіні) түсірілсе, онда гироскоп х осінің бағытымен емес, күтпеген бағытта, яғни у осінің бағытымен айнала бастайды. Сыртқы күштер әсер етпесе, гироскоп (грекше gyros – дөңгелек, gyruo – айналамын және skop – көремін, бақылаймын) еркін гироскоп деп аталады. Мысалы, ұшақпен, кемемен, ракетамен, т.б. қатынас көліктерімен тек кардан ілмесінің сақиналары арқылы байланысатын гироскоп еркін гироскоп болып саналады. Гироскопты әр түрлі қозғалыстарды басқару үшін қолдануға болады. Бірақ дәл теңгерілген гироскопты жасау – өте күрделі жұмыс. Гироскопты теңгеру, яғни оның ауырлық центрін кардан ілмесінің центрімен бір нүктеге келтіру өте үлкен дәлдікті қажет етеді. Қосымша жүк арқылы гироскоптың горизонталь осінің дүние тараптарына қарағандағы бағытын өзгертпеуге болады. Гироазимут деп аталатын мұндай гироскоп компас қызметін атқара алады. Гироазимут ұшақтарда, дәлірек айтқанда, магниттік компастың көрсетуі сенімсіз болатын полярлық аймақтарда ұшатын ұшақтарда (полярлық авиацияда) кеңінен қолданылады. Гироскоп ракета жылдамдығын анықтау үшін де пайдаланылады. Ішпектегі үйкеліс әсерінен дәл теңгерілген гироскопта да прецессия құбылысы пайда болады. Бұл прецессияның бұрыштық жылдамдығы ілме осіне әсер ететін үйкеліс моментінің шамасымен анықталады. Гироскоптың ең маңызды қызметінің бірі – оның көмегімен қозғалыстағы нысан үстіндегі денелердің ырғалуын тыныштандыру. Гироскоптық тыныштандырғыш құрылғылар автоұшқыштар мен авторульдерде пайдаланылады. Күрделі гироскоптар кеме сияқты үлкен нысандардың ырғалуын тыныштандыру үшін қолданылады.

Ылғида қайталанатын прецессиясы

Гироскоптың ылғида қайталанатын прецессиясы – гироскоптың жуықтап қана кайталанатын прецессиясы.[2]

Пайдаланған әдебиет

  1. Балалар энциклопедиясы, III-том
  2. Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Механика / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар : «ЭКО»ҒӨФ. 2007.-29 1 б. ISBN 9965-08-234-0