Ұршық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
'''Ұршық''' сөйлемі мынадай мағыналарға жатуға мүмкін: <br /> |
'''Ұршық''' сөйлемі мынадай мағыналарға жатуға мүмкін: <br /> |
||
''1)'' [[Жүн|Жүннен]] шүйкелеп [[жіп]] иіруге арналған жеңіл аспап; жіп иіретін құрал. [[Қазақстан]] аумағында ұршықты [[шаруашылық]] қарекеттерде пайдалану [[неолит заманы|неолит заманынан]] басталады. Әсіресе, [[қола дәуірі|қола дәуіріндегі]] [[ескерткіш|ескерткіштерден]] басы арнайы қыштан құйылған ұршық қалдықтары көптеп табылған. Ежелгі [[Шығыс елдер|Шығыс елдерінде]] де қол ұршығы пайдаланылған. Дәстүрлі [[қазақ]] [[қоғам|қоғамында]] ұршық [[мал өнімдері|мал өнімдерін]] пайдаланудағы басты еңбек құралдарының бірі болды. Ол — ''[[мұрындық]]'' (сірге ағаш), басы мен саптан тұрады. [[Ағаш]], [[мүйіз]], [[құс]], [[тас]], [[сүйек]] ([[түйе]] мен [[өгіз|өгіздің]] ортан жілігінің айдар басы), [[қорғасын]] сияқты материалдардан жонып жасалған ұршық басы дөңгелек немесе жарты шар тәрізді болады, оның ортасына сап өткізетін тесігі орналасады. Сабы ұршық басынан 3—4 см шығып тұрады, оған жіп жүретін иіретілген ойық жол жасалынады. Кейде басына бір елі қашықтықтан соң мұрындық ([[ши]], [[шырпы]]) орналастырылады. Мұрындық немесе иіретілген ойық жол жіптің сіргеде біркелкі болып жинақталуына септігін тигізеді. Ұршықпен қап, дағар, алаша, басқұр, терме бау, шекпен, т.б. [[тұрмыстық бұйымдар]] мен [[киім-кешек|киім-кешектерге]] арнап жіптер тоқылған. Аз жіп иіруге арналған ұршықтың басы жеңіл, сабы қысқа етіп жасалады. |
''1)'' [[Жүн|Жүннен]] шүйкелеп [[жіп]] иіруге арналған жеңіл аспап; жіп иіретін құрал. [[Қазақстан]] аумағында ұршықты [[шаруашылық]] қарекеттерде пайдалану [[неолит заманы|неолит заманынан]] басталады. Әсіресе, [[қола дәуірі|қола дәуіріндегі]] [[ескерткіш|ескерткіштерден]] басы арнайы қыштан құйылған ұршық қалдықтары көптеп табылған. Ежелгі [[Шығыс елдер|Шығыс елдерінде]] де қол ұршығы пайдаланылған. Дәстүрлі [[қазақ]] [[қоғам|қоғамында]] ұршық [[мал өнімдері|мал өнімдерін]] пайдаланудағы басты еңбек құралдарының бірі болды. Ол — ''[[мұрындық]]'' (сірге ағаш), басы мен саптан тұрады. [[Ағаш]], [[мүйіз]], [[құс]], [[тас]], [[сүйек]] ([[түйе]] мен [[өгіз|өгіздің]] ортан жілігінің айдар басы), [[қорғасын]] сияқты материалдардан жонып жасалған ұршық басы дөңгелек немесе жарты шар тәрізді болады, оның ортасына сап өткізетін тесігі орналасады. Сабы ұршық басынан 3—4 см шығып тұрады, оған жіп жүретін иіретілген ойық жол жасалынады. Кейде басына бір елі қашықтықтан соң мұрындық ([[ши]], [[шырпы]]) орналастырылады. Мұрындық немесе иіретілген ойық жол жіптің сіргеде біркелкі болып жинақталуына септігін тигізеді. Ұршықпен қап, дағар, алаша, басқұр, терме бау, шекпен, т.б. [[тұрмыстық бұйымдар]] мен [[киім-кешек|киім-кешектерге]] арнап жіптер тоқылған. Аз жіп иіруге арналған ұршықтың басы жеңіл, сабы қысқа етіп жасалады.<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-02459-6</ref> |
||
''2)'' [[Тоқыма өндірісі|Тоқыма өндірісінде]] иіру, ширату және [[тегістеуіш машина|тегістеуіш машиналардың]] жіпті иіріп, ширатып, орауышқа, иіршікке, шөлмекке, т.б. орайтын негізгі тетігі. Ұршықты машиналар 18 ғасырдың II-жартысында қолданыла бастады. Ұршықтың сақиналы, центрифугалы, т.б. түрлері бар. Ұршық табиғи ([[мақта]], жүн, [[зығыр]]) және [[химия|химиялық]] талшықтарға арналған болып ажыратылады. Ұршық — ұзын, күрделі [[геометрия|геометриялық]] формалы жұқа және иілгіш болат [[шпиндель|шпиндельден]] тұрады. Табиғи талшықтарды иіруге арналған сериялы ұршық шпинделінің жоғарғы бөлігіне қағаз [[патрон]] немесе ағаш [[шөлмек]] кигізіледі. Шөлмекке шуда оралады. Жіп қозғалмайтын [[сақина]] бойымен сырғанайтын жүгірткі арқылы ұршыққа келеді. Ұршықтың айналуы кезінде шуда жіп тартылады және жүгірткінің сақина бойымен қозғалуын қамтамасыз етеді. Кейіннен ұршықтың иіру, ширату, екі жіпті орау процестерін біріктіретін иіру-ширату машинасы іске асырылды. [[Кілем]], [[корд]], [[арқан]], т.б. арналған жіптер өндірісі кезінде 2 рет ширататын ұршық қолданылады. Мұндай ұршықтар қарапайым ұршықпен салыстырғанда, құрылымы күрделі және өнім өндіруді екі есеге арттырады. |
<br /> ''2)'' [[Тоқыма өндірісі|Тоқыма өндірісінде]] иіру, ширату және [[тегістеуіш машина|тегістеуіш машиналардың]] жіпті иіріп, ширатып, орауышқа, иіршікке, шөлмекке, т.б. орайтын негізгі тетігі. Ұршықты машиналар 18 ғасырдың II-жартысында қолданыла бастады. Ұршықтың сақиналы, центрифугалы, т.б. түрлері бар. Ұршық табиғи ([[мақта]], жүн, [[зығыр]]) және [[химия|химиялық]] талшықтарға арналған болып ажыратылады. Ұршық — ұзын, күрделі [[геометрия|геометриялық]] формалы жұқа және иілгіш болат [[шпиндель|шпиндельден]] тұрады. Табиғи талшықтарды иіруге арналған сериялы ұршық шпинделінің жоғарғы бөлігіне қағаз [[патрон]] немесе ағаш [[шөлмек]] кигізіледі. Шөлмекке шуда оралады. Жіп қозғалмайтын [[сақина]] бойымен сырғанайтын жүгірткі арқылы ұршыққа келеді. Ұршықтың айналуы кезінде шуда жіп тартылады және жүгірткінің сақина бойымен қозғалуын қамтамасыз етеді. Кейіннен ұршықтың иіру, ширату, екі жіпті орау процестерін біріктіретін иіру-ширату машинасы іске асырылды. [[Кілем]], [[корд]], [[арқан]], т.б. арналған жіптер өндірісі кезінде 2 рет ширататын ұршық қолданылады. Мұндай ұршықтар қарапайым ұршықпен салыстырғанда, құрылымы күрделі және өнім өндіруді екі есеге арттырады. |
||
==Ұршық майлары== |
==Ұршық майлары== |
||
Ұршық майлары (Масла веретенные) — өнеркөсіп майларына жататын мүнай негізіндегі майлағыш майлардың ескірген атауы. Өнеркәсіп майларын металкескіш білдектерді, иіру және тоқу машиналарын, желдеткіштерді, сорғыларды және тағы басқаларды майлау үшін пайдаланады. Сонымен катар жұмыс сұйықтығы ретінде де қолданылады. |
Ұршық майлары (Масла веретенные) — өнеркөсіп майларына жататын мүнай негізіндегі майлағыш майлардың ескірген атауы. Өнеркәсіп майларын металкескіш білдектерді, иіру және тоқу машиналарын, желдеткіштерді, сорғыларды және тағы басқаларды майлау үшін пайдаланады. Сонымен катар жұмыс сұйықтығы ретінде де қолданылады. |
||
11:23, 2011 ж. тамыздың 23 кезіндегі нұсқа
Ұршық сөйлемі мынадай мағыналарға жатуға мүмкін:
1) Жүннен шүйкелеп жіп иіруге арналған жеңіл аспап; жіп иіретін құрал. Қазақстан аумағында ұршықты шаруашылық қарекеттерде пайдалану неолит заманынан басталады. Әсіресе, қола дәуіріндегі ескерткіштерден басы арнайы қыштан құйылған ұршық қалдықтары көптеп табылған. Ежелгі Шығыс елдерінде де қол ұршығы пайдаланылған. Дәстүрлі қазақ қоғамында ұршық мал өнімдерін пайдаланудағы басты еңбек құралдарының бірі болды. Ол — мұрындық (сірге ағаш), басы мен саптан тұрады. Ағаш, мүйіз, құс, тас, сүйек (түйе мен өгіздің ортан жілігінің айдар басы), қорғасын сияқты материалдардан жонып жасалған ұршық басы дөңгелек немесе жарты шар тәрізді болады, оның ортасына сап өткізетін тесігі орналасады. Сабы ұршық басынан 3—4 см шығып тұрады, оған жіп жүретін иіретілген ойық жол жасалынады. Кейде басына бір елі қашықтықтан соң мұрындық (ши, шырпы) орналастырылады. Мұрындық немесе иіретілген ойық жол жіптің сіргеде біркелкі болып жинақталуына септігін тигізеді. Ұршықпен қап, дағар, алаша, басқұр, терме бау, шекпен, т.б. тұрмыстық бұйымдар мен киім-кешектерге арнап жіптер тоқылған. Аз жіп иіруге арналған ұршықтың басы жеңіл, сабы қысқа етіп жасалады.[1]
2) Тоқыма өндірісінде иіру, ширату және тегістеуіш машиналардың жіпті иіріп, ширатып, орауышқа, иіршікке, шөлмекке, т.б. орайтын негізгі тетігі. Ұршықты машиналар 18 ғасырдың II-жартысында қолданыла бастады. Ұршықтың сақиналы, центрифугалы, т.б. түрлері бар. Ұршық табиғи (мақта, жүн, зығыр) және химиялық талшықтарға арналған болып ажыратылады. Ұршық — ұзын, күрделі геометриялық формалы жұқа және иілгіш болат шпиндельден тұрады. Табиғи талшықтарды иіруге арналған сериялы ұршық шпинделінің жоғарғы бөлігіне қағаз патрон немесе ағаш шөлмек кигізіледі. Шөлмекке шуда оралады. Жіп қозғалмайтын сақина бойымен сырғанайтын жүгірткі арқылы ұршыққа келеді. Ұршықтың айналуы кезінде шуда жіп тартылады және жүгірткінің сақина бойымен қозғалуын қамтамасыз етеді. Кейіннен ұршықтың иіру, ширату, екі жіпті орау процестерін біріктіретін иіру-ширату машинасы іске асырылды. Кілем, корд, арқан, т.б. арналған жіптер өндірісі кезінде 2 рет ширататын ұршық қолданылады. Мұндай ұршықтар қарапайым ұршықпен салыстырғанда, құрылымы күрделі және өнім өндіруді екі есеге арттырады.
Ұршық майлары
Ұршық майлары (Масла веретенные) — өнеркөсіп майларына жататын мүнай негізіндегі майлағыш майлардың ескірген атауы. Өнеркәсіп майларын металкескіш білдектерді, иіру және тоқу машиналарын, желдеткіштерді, сорғыларды және тағы басқаларды майлау үшін пайдаланады. Сонымен катар жұмыс сұйықтығы ретінде де қолданылады.
Сілтемелер
"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том
- ↑ Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-02459-6