Фонема

Фонема (грек, рһопета дыбыс) — сөздер мен морфемаларды бір-бірінен мағына және форма жағынан ажыратуға көмектесетін тілдін дыбыстык жүйесіндегі негізгі типтік бірлік, ягни дыбыс типі.

• Мысалы: казак тілінде сөздің бір дыбысынын түрленуі {мол — кол — сол — жол — бол — тол); біркатар дауыссыздардын жуан буында жуан, жіңішке буында жіңішке айтылуы (ыс — іс, ас— ее); бір дыбыстың артык келуі (он — тон, ал — бал) сөздерді мағына және форма жағынан бір-бірінен ерекшелеп тур. Фонемалы тілдерде Фонема саны эр түрлі болады.
• Мысалы, казак тілінде 9 жалаң дауысты Фонема, 25 дауысыз Фонема болса, орыс тілінде 6 дауысты, 35 дауыссыз Фонема бар.

Фонема варианты орыс вариант фонемы — кара Аллофон.

Фонема вариациясы

Фонема вариациясы (латvariatoөзгеру) орыс вариация фонемы — фонемалардын косымша варианттарынын (аллофондардың) жалпы атауы. Олар негізгі вариантка карама-карсы койылып каралады. Бул күбылыс орыс тіліне тән.

Фонемалардын айырым белгілері

Фонемалардын айырым белгілері орыс. различительные признаки фонем — фонемаларды бір-бірінен ажырататын белгілер.

• Мысалы: т—ддыбыстарынын айырым белгілері — олардын бірінін ка/ан, екіншісінін уяң екендігі, с—з дыбыстарының айырым белгілері — бірінің шүғыл, екіншісінін ызың, а—ә дыбыстарының айырым белгілері — олардын жуан-жіңішке екендігіне байланысты.

Жалғы тіл білімінде фонемалардын дифференциалдык

Жалғы тіл білімінде фонемалардын дифференциалдык (латdifferensажырату) белгілері деп аталады. К. Айырым белгілер.

Фонемалардын жұптас жіктері

Фонемалардын жұптас жіктері (латbinariusжүп) орыс бинарная классификация фонем— дыбыстардын жуан-жінішке, ерінлік-езулік, ашык-кысан, катан-уян, үнді-үнсізт. б. жүпталып жіктелуі.

Фонемалардын негізгі белгілері

Фонемалардын негізгі белгілері орыс основные признаки фонт — фонемалардын варианттарына ортак, фонетикалык өзгерістерге ұшырамайтын негізгі белгілері.

• Мысалы: а фонемасынын негізгі белгілері: ашык, тіл арты, езулік екендігі.

Жалпы тіл білімінде Фонемалардын конститу- тив белгілері (лат.constitutioорнату, аныктау) термині колданылады. К,. Фонемалардын, айырым белгілері.