Жеті жылдық соғыс: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
шӨңдеу түйіні жоқ
шӨңдеу түйіні жоқ
10-жол: 10-жол:
|result=[[Париж келісімі (1763)|Париж келісімі]]<br/>[[Һубертсбург келісімі]]
|result=[[Париж келісімі (1763)|Париж келісімі]]<br/>[[Һубертсбург келісімі]]
|combatant1= {{flagicon|Prussia|1750}} [[Пруссия патшалығы]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Ұлыбритания патшалығы]] мен оның [[Америкалық отарлар]]ы<br/>{{flagicon|Hanover|1692}} [[Һановер курфюрсттығы]]<br/>[[Image:Flag of the Iroquois Confederacy.svg|22px|border]] [[Ирокез одағы]]<br/>{{flagicon|Portugal|1707}} [[Португалия патшалығы]]<br/>[[Image:Wappen Braunschweig.svg|24px]] [[Брауншвейг-Вольфенбүттел княздығы]]<br/>{{flagicon|Hesse}} [[Һессе-Кассель ландграфтығы]]
|combatant1= {{flagicon|Prussia|1750}} [[Пруссия патшалығы]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Ұлыбритания патшалығы]] мен оның [[Америкалық отарлар]]ы<br/>{{flagicon|Hanover|1692}} [[Һановер курфюрсттығы]]<br/>[[Image:Flag of the Iroquois Confederacy.svg|22px|border]] [[Ирокез одағы]]<br/>{{flagicon|Portugal|1707}} [[Португалия патшалығы]]<br/>[[Image:Wappen Braunschweig.svg|24px]] [[Брауншвейг-Вольфенбүттел княздығы]]<br/>{{flagicon|Hesse}} [[Һессе-Кассель ландграфтығы]]
|combatant2={{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Қасиетті Рим империясы]]<br/>{{flagicon|France|royal}} [[Франция патшалығы]] және оның отарлары<br/>{{flagicon|Russia}} [[Ресей Империясы]]<br/>{{flagicon|Sweden}} [[Швеция патшалығы]]<br/>{{flagicon|Spain|1506}} [[Испания патшалығы]] және оның отарлары<br/>[[Image:Flag Kurfuerstentum-Sachsen bis 1806.jpg|22px|border]] [[Саксония курфюрсттығы]]<br/>{{flagicon|Two Sicilies}} [[Неаполь және Сицилия патшалығы]] <br/>{{flagicon|Sardinia|kingdom}} [[Сардиния патшалығы]]
|combatant2={{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Қасиетті Рим империясы]]<br/>{{flagicon|France|royal}} [[Франция патшалығы]] және оның отарлары<br/>{{flagicon|Russia}} [[Ресей империясы]]<br/>{{flagicon|Sweden}} [[Швеция патшалығы]]<br/>{{flagicon|Spain|1506}} [[Испания патшалығы]] және оның отарлары<br/>[[Image:Flag Kurfuerstentum-Sachsen bis 1806.jpg|22px|border]] [[Саксония курфюрсттығы]]<br/>{{flagicon|Two Sicilies}} [[Неаполь және Сицилия патшалығы]] <br/>{{flagicon|Sardinia|kingdom}} [[Сардиния патшалығы]]
|commander1={{flagicon|Prussia|1701}} [[Пруссия патшасы ІІ-ші Фридрих|ІІ-ші Фридрих]]<br/>{{flagicon|Prussia|1701}} [[Зейдлиц, Фридрих Вильһельм фон|Фридрих Вильһельм фон Зейдлиц]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Маннерс, Джон|Джон Маннерс]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Боскавен, Едвард|Едвард Боскавен]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Клайв, Роберт|Роберт Клайв]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Вулф, Джеймс|Джеймс Вулф]] †<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Амһерст, Джеффри|Джеффри Амһерст]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Браддок, Едвард|Едвард Браддок]] †<br>{{flagicon|Hanover|1692}} [[Брауншвейг герцогы Фердинанд]]
|commander1={{flagicon|Prussia|1701}} [[Пруссия патшасы ІІ-ші Фридрих|ІІ-ші Фридрих]]<br/>{{flagicon|Prussia|1701}} [[Зейдлиц, Фридрих Вильһельм фон|Фридрих Вильһельм фон Зейдлиц]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Маннерс, Джон|Джон Маннерс]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Боскавен, Едвард|Едвард Боскавен]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Клайв, Роберт|Роберт Клайв]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Вулф, Джеймс|Джеймс Вулф]] †<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Амһерст, Джеффри|Джеффри Амһерст]]<br/>{{flagicon|United Kingdom|1606}} [[Браддок, Едвард|Едвард Браддок]] †<br>{{flagicon|Hanover|1692}} [[Брауншвейг герцогы Фердинанд]]
|commander2={{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Даун, Леопольд Йозеф граф|Леопольд Даун]]<br/>{{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Ласи, Франц Мориц фон |Франц Мориц фон Ласи]]<br/>{{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Карл Александер]]<br/>{{flagicon|Habsburg Monarchy}}[[Лаудон, Ернст фон|Ернст фон Лаудон von Laudon]]<br/>{{flagicon|France|royal}} [[Францияның патшасы XV-ші Людовик|XV-ші Людовик]]<br/>{{flagicon|France|royal}} [[Монкальм, Луи-Жозеф де|Луи-Жозеф де Монкальм]] †<br/>{{flagicon|Russia}} [[Ресей патшайымы Елизавета|Елизавета]] <br/>{{flagicon|Russia}} [[Салтыков, Петр |Петр Салтыков]]<br/>[[Image:Flag Kurfuerstentum-Sachsen bis 1806.jpg|22px|border]] [[Польшаның патшасы III-ші Август|II-ші Фридрих Август]]
|commander2={{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Даун, Леопольд Йозеф граф|Леопольд Даун]]<br/>{{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Ласи, Франц Мориц фон |Франц Мориц фон Ласи]]<br/>{{flagicon|Habsburg Monarchy}} [[Карл Александер]]<br/>{{flagicon|Habsburg Monarchy}}[[Лаудон, Ернст фон|Ернст фон Лаудон von Laudon]]<br/>{{flagicon|France|royal}} [[Францияның патшасы XV-ші Людовик|XV-ші Людовик]]<br/>{{flagicon|France|royal}} [[Монкальм, Луи-Жозеф де|Луи-Жозеф де Монкальм]] †<br/>{{flagicon|Russia}} [[Ресей патшайымы Елизавета|Елизавета]] <br/>{{flagicon|Russia}} [[Салтыков, Петр Семенович|Петр Салтыков]]<br/>[[Image:Flag Kurfuerstentum-Sachsen bis 1806.jpg|22px|border]] [[Польшаның патшасы III-ші Август|II-ші Фридрих Август]]
}}
}}
{{Campaignbox Seven Years' War: European}}
{{Campaignbox Seven Years' War: European}}

16:33, 2008 ж. маусымның 16 кезіндегі нұсқа

Үлгі:Infobox Military Conflict Үлгі:Campaignbox Seven Years' War: European Үлгі:Campaignbox French and Indian War Үлгі:Campaignbox Seven Years' War: East Indies Үлгі:Campaignbox Seven Years' War: West Indies Үлгі:Campaignbox Seven Years' War: Quiberon Үлгі:Campaignbox Spanish-Portuguese War (1761-1763)

Жеті жылдық соғыс (1756–1763) — сол кездегі барлық маңызды еуропалық мемлекеттер қатысқан, 900 000-нан 1 400 000-ға дейін адам шығынына алып келген соғыс.[1] Соғыс 1756 жылдан 1763 жылға дейін еуропалық және отарлық соғыс театрларында өрбіді. 1754 – 1763 жылдар арасында орын алған Помераниялық соғыс пен Француз және үнді соғысы соның бөлігі болып саналады. Пруссия, Һановер курфюрсттығы және Ұлыбритания патшалығы (Солтүстік Америкадағы отарлары, британиялық Шығыс Үнді компаниясы және Ирландия патшалығымен бірге) одақ құрып, Аустрия, Франция (Солтүстік Америкалық Жаңа Франция отары және франциялық Шығыс Үнді компаниясымен бірге), Ресей империясы, Швеция және Саксония курфюрсттығына қарсы соғысты. Кейінірек текетіреске Португалия (Ұлыбританияның жағында) және Испания (Францияның жағында) да кірісті. Бейтарап Нидерланды республикасының қарулы күштері Үндістанда шабуылға ұшырады.

Соғыстың нәтижесінде Франция Америкалардағы басты отарлаушы мемлекет ретіндегі ролін (онда ол Француз Гвианасы, Гваделупа, Мартиника, Сен-Доминг және Сент-Пьер және Микелон сияқты иеліктерін ғана сақтап қалды) және Ұлы француз революциясына дейін Еуропадағы ең басты мемлекет ролін жоғалтып алды.[2] Ұлыбритания болса дүниедегі басты отарлаушы мемлекетке айналды. Францияның әскери теңіз флоты бытырап кетті.[3] Дүниенің басқа бір шеті, Үндістанда британиялық Шығыс Үнді компаниясы орнығып, соның арқасында Үндістан «Империялық тәждің асыл тасына» айналды. Уинстон Черчилль бұл соғысты бірінші дүниежүзілік соғыс деп атады,[4] себебі ол адамзат тарихындағы бүкіл жер шары бойынша жүргізілген соғыс болды (соғысушы жақтардың көбі еуропалық мемлекеттер болса да). Өздерінің империяларын үлкейтумен айналысып жатқан Англия мен Франция арасындағы әскери жанжал болғандықтан, кейде оны екінші Жүз жылдық соғыс деп те атайды.[5]

Бұл соғыс Пруссия патшасы Ұлы Фридрихтың Саксонияға шабуылымен басталды.


Аттары

Канада мен Құрама Патшалықта «Жеті жылдық соғыс» ұғымы Солтүстік Америкада да, Еуропа мен Азияда да жүргізілген әскери қимылдарды атау үшін қолданылады. Француз Канадасында болса «Жаулап алу соғысы» деген ұғым қолданылады. Үндістанда Үшінші Карнатик соғысы деп аталады.

Себептері

Көбінесе бұл соғыс нәтижесінде Фридрих патша бай Силезия аймағын қолына түсірген Аустрия мұрагерлігі үшін соғыстың жалғасы ретінде қарастырылады. Аустрия императрицасы Мария Тереза 1748 жылғы Аахен келісіміне тек өзінің қарулы күштерін қалпына келтіріп, жаңа әскери одақтар құруға уақыт ұту үшін ғана қол қойған болатын. Ол өзінің осы жоспарын асқан ептілікпен жүзеге асырды. Бірнеше жылдың ішінде ғана Еуропаның саяси картасы қайта сызылды. 1756 жылғы Дипломатиялық революцияның кезінде ежелден бір-біріне жау Франция, Аустрия мен Ресей Пруссияға қарсы әскери одақ құрды.

Пруссияны тек Ұлыбритания ғана қолдайтын (себебі Ұлыбритания патшасы ІІ-ші Георгтың әкесі Һановер курфюрсттығының билеушісі еді). Осы екі мемлекеттің одағы бір-бірін жақсы толықтырып тұрды: Ұлыбританияның зор әскери теңіз флоты болды, ал Пруссияның құрлық әскері Еуропадағы ең қуатты әскер болды. Осылайша Ұлыбритания өзінің әскерін отарларын қорғауға қолдана алды.

Аустрия армиясы пруссиялықтардың үлгісі бойынша қайта құрылған болатын. Әскери мәселелер туралы білімі өзінің көптеген генералдарынікінен асып түсетін Мария Тереза әскери реформаны өзінің қатаң бақылауына алды. Оның өз жауынгерлерінің игілігін ойлағаны үшін ол әскердің зор қолдауына ие болды.

Соғыстың тағы бір себебі — Британия империясы мен Франция империясының арасындағы отарлар үшін аяусыз талас болды. Осы екі империя кеңіген сайын бір-бірімен екі құрлықта текетіреске түсіп қалып отырды.

Жалпы стратегиясы

Он сегізінші ғасырдың көп бөлігінде Франция соғыстарын бірдей тәсілмен жүргізіп отырды: соғыс болған кезде ол отарларын бәрібір ұстап қала алмайтынын сезіп, оларды өз бетінше қалдырып, онда азғантай немесе тәжірибесіз әскер жіберіп отырды. Ол өзінің әскерінің басты бөлігін елге жақынырақ әскердің жеңіске жетуі ықтималдырақ деп Еуропа құрлығында ұстап отыратын. Содан соң соғыстың кезінде көбірек жерді басып алуға тырысып, бітім туралы келіссөздер жүргізгенде сол басып алған жерді өзінің теңіздің арғы жағында айырылып қалған жерін қайтарып алуға қолданатын. Бұндай стратегия осы соғыста Франция үшін аса тиімді бола қойған жоқ, себебі теңіздің ар жағындағы отарлардан ол шынында да айырылып қалды, бірақ Еуропада ол онша көп жер басып ала алған жоқ.

Ал британиялықтардың соғыс жүргізу тәсілі басқаша болды: олар өздерінің аса басым теңіз қуатын пайдаланып, елді теңізден қоршап, порттарын атқылай алатын және өз әскерлерін теңіз арқылы кез келген жерге жеткізе алатын. Олар жаудың теңіз қатынас кемелеріне шабуыл жасап, жақын жердегі британиялық отарлардан адам жинап, жаудың отарларына шабуыл жасайтын. Өздерінің құрлықтағы әлсіздігінің орнын британиялықтар өздерінің жауларының қарсыластарымен одақтасып толтыратын. Жеті жылдық соғыста британиялықтар өз заманының ең ұлы әскери стратегі Ұлы Фридрихпен одақтасты, ал оның мемлекеті Пруссия орталық Еуропаның көтеріліп келе жатқан әскери қуатты мемлекеті болды. Олар Фридрихқа соғыстарын қаржыландыру үшін көп қаржы беріп отырды.

Соғыстың басталуы

  1. ↑ Seven Years War (1755-63)
  2. ↑ The Treaty of Paris in Corbett Julian England in the Seven Years' War: A Study in Combined Strategy Vol. II. — Second Edition. — London: Longman, Green and Co..
  3. ↑ Kennedy Paul The Rise and Fall of British Naval Mastery — new introduction. — London: Penguin Books.
  4. ↑ Bowen HV War and British Society 1688-1815 — Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 1998. — P. 7. — ISBN ISBN 0-521-57645-8.
  5. ↑ Tombs, Robert and Isabelle. That Sweet Enemy: The French and the British from the Sun King to the Present. London: William Heinemann, 2006.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Жеті_жылдық_соғыс&oldid=65297» бетінен алынған