Ақтөбе облысы

Табиғат көрінісі

Ақтөбе облысы — Қазақстанның солтүстік-батыс өңірінде орналасқан. Терістігінде — Ресей Федерациясының Орынбор облысымен, оңтүстігінде — Өзбекстан Республикасының құрамындағы Қарақалпақстанмен, батысында — Маңғыстау облысы, Атырау және Батыс Қазақстан, шығысында — Қостанай, оңтүстік-шығысында — Қызылорда облыстарымен шектесіп жатыр. Осындай үлкен аймақты алып жатқан облыс солтүстіктен оңтүстікке дейін 700 шақырым, шығыстан батысқа дейін 800 шақырым жерге созылған 300 мың шаршы шақырым аумақта орналасқан. Облыс 12 селолық, қалалық, және әкімшілік аудандарға бөлінген. Аумағында 6 қала, 2 кент бар. Әкімшілік орталығы — Ақтөбе қаласы.

Халқы

1999 жылғы санағының қорытындысы бойынша облыста 682 558 адам тұрады. Оның ішінде 383,7 мың адам қалада, 298,9 мың адам ауылда тұрады. Облыста 91 ұлтттар мен ұлыстардың өкілдері бар. 2006 жылғы қортынды бойынша облыс аумағында 280 мың адам тұрса, 2009 жылы 300 мыңнан асып түсті.

Транспорт инфраструктурасы

Географиялық жағынан қолайлы орналасқан Ақтөбе облысында транспорт байланысы желісі жақсы дамыған. Орал және Маңғыстау, Орта Азия және Еуропаға қарай маңызды бағыттағы теміржолдар 1000-нан астам шақырымға созылып жатыр. Облыс территориясы арқылы Шымкент-Самара трансконтинентальді автокөлік магистралі өтеді. Ақтөбе халықаралық әуежайы Қазақстанның батыс өңірі бойынша әуе қозғалысын басқаруда қазіргі заманғы автоматтандырылған жүйемен жарақтандырылған.

Өнеркәсібі

Ақтөбе облысы теңдессіз минералды-шикізат базасын иеленіп жатыр. Оның территориясында көмірсутекті шикізатының, (мұнай, газ және газ конденсаты) Қазақстан территориясындағы барланған қорының 10 % және болжамды ресурстарының 30 %, сондай-ақ, республикадағы жалпы қордан отандық хромның барлық қоры, никель — 55 %, титан — 40 %, фосфор — 34 %, мырыш — 4,7 %, мыс — 3,6 % , алюминий — 2 %, көмірдің 1,4 % жинақталған. Облыс әлемде хром рудасы қорының — 400 млн. тн. шамасымен бірінші орынды, Қазақстанда мыс рудасынан — 100 млн. тн.(құрамында таза мыс-1,5 млн.тн.) және өндірістік мұнай қоры — 900 млн.тоннасымен үшінші орынды, газ қоры бойынша Республика бойынша төртінші орынды иеленеді. Облыс Қазақстандағы ірі өнеркәсібі дамыған аймақтардың бірі болып саналады. Облыстағы экспортқа бағытталған ірі кәсіпорындары — «СНПС-Ақтөбемұнайгаз» ААҚ, «Казхром» ТҰҚ ААҚ-ның құрамындағы Ақтөбе ферроқорытпа зауыты және Дөң тау-кен байыту комбинаты, «Ақтөбе хром қосындылары зауыты» ААҚ, «№406 ГА авиажөндеу зауыты», «Ақтөберентген» ААҚ-ның өнімдері таяу және алыс шетел рыноктарында кеңінен танымал. Облыс тау-металлургия, химия, мұнай өнеркәсібі және аспаптық жабдықтаудың қуатты базасы саналады. Қазақстанның барлық хром рудасы, хром тұздары өндірісі, рентгенаппаратура және республика бойынша өндірілетін ферроқорытпаның 45 % шығаруды топтастырды. Өнеркәсіп өндірісінде түрлі меншіктегі 686 шамасында кәсіпорын істейді, оның 545-і Ақтөбе қаласында орналасқан. 2002 жылы олардың шығарған өнімдері 139,3 млрд. теңгені құрады.

Ауыл шаруашылығы

Ақтөбе облысы — Қазақстан Республикасындағы ірі ауыл шаруашылық аймағы. Ақтөбе бидайы жоғары құрамдағы ақуыз және ұлпасымен ерекшеленеді. Ауыл шаруашылығының өнімінің жалпы түсімі 2002 жылы 21,5 млрд. теңгені құрады. Бір жылда өндірілген сүт көлемі 225,5 мың тн., жұмыртқа — 83,8 млн. дана, ет- 70,5 мың тн. құрады.

Мәдени саласы

Ақтөбе қаласы еліміздің батыс өңірінің ірі мәдени, білім және ғылым орталығы болып саналады. Қалада 11 жоғарғы, 16 арнаулы оқу орны бар. Қ. Жұбанов атындағы Ақтөбе университеті, М. Оспанов атындағы Батыс Қазақстан медицина Академиясы, Ақтөбе жоғары әскери авиация училищесі және т.б. тек қана Қазақстанға ғана емес, шетелдерге де танымал оқу орындары бар. Қалада қазақ және орыс труппасы істейтін драма театры, қуыршақ театры, облыстық тарихи-өлкетану мұражайы, Кеңестер Одағының батыры Алия Молдағұлова атындағы мұражайы қызмет істейді.

Белгілі тұлғалары

• Әбілқайыр хан - Кіші жүз ханы
• Әйтеке би - Кіші жүз биі, Әйтеке би ауданы
• Мөңке би - қазақтың ұлы биі, туған жері Шалқар қаласы
• Қазанғап Тілепбергенұлы - қазақтың ұлы музыканты, күйшісі. Шалқар қаласы
• Көтібар батыр - қазақ батыры, Сүйінғар батырдың баласы
• Есет Көтібарұлы батыр - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қоқан ханға қарсы шыққан
• Қобланды батыр - қазақтың ұлы батыры, Әбілқайыр батыры, Қобда ауданы, арғы аталары Торғай өзенінің бойында тұрған
• Шығанақ Берсиев - Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде тары, бидай өсіруден рекордшы, Ойыл ауданы
• Нұрпейіс Байғанин - қазақ күйшісі, қазақтың халық ақыны
• Ахмет Жұбанов - музыкант, дирижер, халық әртісі, туған жері Темір қаласы
• Құдайберген Жұбанов - Алғашқы қазақ тіл зерттеушісі, филолог
• Ғазиза Жұбанова - Белгілі композитор, Кеңес Одағының Халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, профессор Ғазиза Ахметқызы Жұбанова 1927 жьлдың 2 желтоқсанында заманымыздың заңғар композиторы, академик Жұбанов Ахмет Қуанұлының отбасында дүниеге келді- Мәскеуде білім алды.
• Әлия Молдағұлова - Екінші дүниежүзілік соғысының батыры, снайпер, ефрейтор. Туған жері Қобда ауданы
• Марат Оспанов - саясат қайраткері, ҚР Парлементінің спикері болған
• Пацаев Виктор - ұшқыш, космонавт, Кеңес Одағының батыры
• Ксенофонтова Елена - ресейдің театр және кино әртісі
• Лидия Каденова - қазақ және КСРО әртісі, Шалқар
• Жанар Айжанова - қазақ эстрадасының әншісі, Шалқар қаласы
• Айгүл Бажанова - қазақ эстрадасының әншісі, өлеңші
• Ғалиб Жапаров - бокстан әлем чемпионы, Қандыағаш қаласы
• Асылан Мусин - саясаткер, Алға қаласы
• Марат Тәжин - саясаткер, Алға қаласы
• Елшібаева Айгүл - «Дарын» сыйлығының лауреаты, әнші-термеші, Шалқар ауданы
• Тахауи Ахтанов - Қазақтың ұлы жазушысы, драматург - (1923—1994) 25 қазанда Ақтөбе облысының Шалқар ауданы, Шетырғыз селосында туған.

Ақтөбе облысының аудандары

1. Алға ауданы
2. Әйтеке би ауданы
3. Байғанин ауданы
4. Қарғалы ауданы
5. Қобда ауданы
6. Мартөк ауданы
7. Мұғалжар ауданы
8. Ойыл ауданы
9. Темір ауданы
10. Хромтау ауданы
11. Шалқар ауданы
12. Ырғыз ауданы

Сыртқы сілтемелер

• Ақтөбе облыс әкімшілігі
• Ақтөбе облысы — Ашық Тізімдеме Жобасы (ODP)

Пайдаланған әдебиет

Үлгі:Қазақстан облыстары