Жамбыл ауданы (Алматы облысы)
| Қазақстан ауданы | |
| Жамбыл ауданы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Облысы | |
| Аудан орталығы | |
| Ауылдық округтер саны |
24 |
| Ауыл саны |
61 |
| Әкімі |
Нұрлан Ертасұлы Ертас |
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Ұзынағаш ауылы, Абай көшесі, №56 |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
43°10′40″ с. е. 76°09′43″ ш. б. / 43.17778° с. е. 76.16194° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°10′40″ с. е. 76°09′43″ ш. б. / 43.17778° с. е. 76.16194° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1928 |
| Жер аумағы |
19,3 мың км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
168 019[1] адам (2023) |
| Ұлттық құрамы |
қазақтар (86%), орыстар (6,38%), ұйғырлар (2,57%), түріктер (1,47%), әзербайжандар (0,73%), басқалары (2,85%)[2] |
| Сандық идентификаторлары | |
| Пошта индексі |
040600-040632[3] |
| Автомобиль коды |
05 |
|
| |
Басқа мағыналар үшін Жамбыл ауданы деген бетті қараңыз.Жамбыл ауданы — Алматы облысының оңтүстік-батысында орналасқан әкімшілік бірлік. Аудан 1928 жылы құрылған. Аудан орталығы – Ұзынағаш ауылы.
Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аудан солтүстігінде Балқаш ауданымен, шығысында Іле, Қарасай аудандарымен, батысында Жамбыл облысының Мойынқұм, Шу, Қордай аудандарымен, оңтүстігінде Қырғызстанмен шектеседі.
Жер бедері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аулан Іле Алатауы сілемдерінің оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан, оңтүстігін Іле Алатауының батыс, оңтүстік-батысын Шу-Іле тауларының шығыс сілемдері алып жатыр. Солтүстікке қарай аудан жері жазыққа ұласып, мұнда Бозой үстірті мен Қараой аңғары, одан әрі Аңырақай, Жусандала жазығымен, Тауқұм құмының Сарытауқұм, Қорғанқұм құмды алқаптарымен шектеледі. Кен байлықтарынан түсті металдар, әктас, құрылысқа жарамды тас, т.б. кездеседі.
Климаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Климаты континенттік, оңтүтігінде қысы біршама жұмсақ және қысқа. Қаңтар айының жылдық орташа температурасы оңтүстігінде –8°С, солтүстігінде –12°С, шілдеде оңттүстігінде 20°С, солттүстігінде 25°С. Тау етегінде жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 500 мм, солтүстігінде 200 – 300 мм шамасында. Таулардан Күрті өзенінің алабына кіретін бірнеше өзен бастау алады (Қарғалы, Ұзынағаш, Қарақастек, Қастек, Жаманты, Балажан, Ақтерек, Ырғайты, Ұзын Қарғалы, Шолақ Қарғалы, Ақсеңгір, Қарасу, Жиренайғыр, Самсы, Тарғап, Қопа). Бұлардың кейбірі жазда тартылып қалады. Өзендерінің егін суғару, шабындықты суландыру және электр қуатын өндіру үшін маңызы зор.
Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жері оңтүстіктен солтүстікке қарай шалғынды қара топырақты, қызғылт қоңыр, қоңыр, сұр, құмдақты сұр, сортаң топырақты келеді. Оны көбінесе бетеге, боз, жусан, изен, ебелек басым әр түрлі астық тұқымдас шөптесіндер көмкерген. Солт-ндегі құмды алқапта сексеуіл тоғайы, өзен аңғарларында бұталы тоғай шоғырлары кездеседі. Жабайы аңдардан арқар, таутеке, елік, ақ бөкен, қарақұйрық, қасқыр, түлкі, қоян, суыр, борсық; құстардан бүркіт, лашын, бөктергі, бөдене, сулы жерде тырна, дуадақ, қаз, үйрек мекендейді. Ауданның а. ш-на жарамды жерінің аумағы 1,7 млн. га (2008), оның ішінде жыртылған жерлері 131 мың га, шабындығы 12,8 мың га, жайылымы 1,6 млн. га. Ауданда Ұзынағаш, Шілбастау, Қопа т. ж. ст-лары бар. Аудан жері арқылы Алматы – Бішкек автомобиль жолы өтеді. Ж. а-нда 900-ге жуық тарихи-археол. ескерткіш мемлекет қарауына алынған.
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989[4] | 1999 | 2009[5] | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 29390 | ▲51530 | ▲72298 | ▲82904 | ▲94531 | ▲105895 | ▲117599 | ▲163052 |
Аудан халқының саны 166 347 адам (2019), 30-дан астам ұлт өкілдері тұрады: оның ішінде: қазақтар (85,48%), орыстар (6,88%), түріктер (1,51%), ұйғырлар (2,59%), әзербайжандар (0,73%), күрдтер (0,23%), татарлар (0,42%), шешендер (0,24%), қырғыздар (0,25%), немістер (0,30%), корейлер (0,11%), өзбектер (0,30%), украиндар (0,05%), басқалары (0,91%).
Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аудандағы 61 елді мекен 24 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Айдарлы ауылдық округі | 1251 | ▼855 | 68,3 | 623 | ▼442 | 70,9 | 628 | ▼413 | 65,8 |
| Аққайнар ауылдық округі | 2754 | ▼2201 | 79,9 | 1348 | ▼1077 | 79,9 | 1406 | ▼1124 | 79,9 |
| Ақсеңгір ауылдық округі | 3381 | ▲4632 | 137 | 1705 | ▲2322 | 136,2 | 1676 | ▲2310 | 137,8 |
| Ақтерек ауылдық округі | 3408 | ▼2971 | 87,2 | 1723 | ▼1545 | 89,7 | 1685 | ▼1426 | 84,6 |
| Беріктас ауылдық округі | 2231 | ▼1760 | 78,9 | 1103 | ▼898 | 81,4 | 1128 | ▼862 | 76,4 |
| Бозой ауылдық округі | 466 | ▼448 | 96,1 | 245 | ▼230 | 93,9 | 221 | ▼218 | 98,6 |
| Дегерес ауылдық округі | 3574 | ▼3285 | 91,9 | 1863 | ▼1778 | 95,4 | 1711 | ▼1507 | 88,1 |
| Жамбыл ауылдық округі | 4393 | ▲4943 | 112,5 | 2229 | ▲2470 | 110,8 | 2164 | ▲2473 | 114,3 |
| Қарақастек ауылдық округі | 4175 | ▲4318 | 103,4 | 2062 | ▲2190 | 106,2 | 2113 | ▲2128 | 100,7 |
| Қарасу ауылдық округі | 3967 | ▲12616 | 318 | 1994 | ▲6394 | 320,7 | 1973 | ▲6222 | 315,4 |
| Қарғалы ауылдық округі | 20114 | ▲30999 | 154,1 | 9739 | ▲15365 | 157,8 | 10375 | ▲15634 | 150,7 |
| Мәтібұлақ ауылдық округі | 4156 | ▼3726 | 89,7 | 2089 | ▼1935 | 92,6 | 2067 | ▼1791 | 86,6 |
| Мыңбаев ауылдық округі | 3305 | ▲5357 | 162,1 | 1649 | ▲2660 | 161,3 | 1656 | ▲2697 | 162,9 |
| Самсы ауылдық округі | 2980 | ▲3302 | 110,8 | 1496 | ▲1685 | 112,6 | 1484 | ▲1617 | 109 |
| Сарытауқұм ауылдық округі | 340 | ▼312 | 91,8 | 173 | ▼161 | 93,1 | 167 | ▼151 | 90,4 |
| Талап ауылдық округі | 2627 | ▼2434 | 92,7 | 1302 | ▼1232 | 94,6 | 1325 | ▼1202 | 90,7 |
| Таран ауылдық округі | 2078 | ▲2656 | 127,8 | 1035 | ▲1331 | 128,6 | 1043 | ▲1325 | 127 |
| Теміржол ауылдық округі | 4722 | ▲5100 | 108 | 2376 | ▲2620 | 110,3 | 2346 | ▲2480 | 105,7 |
| Ұзынағаш ауылдық округі | 33121 | ▲54065 | 163,2 | 16231 | ▲27154 | 167,3 | 16890 | ▲26911 | 159,3 |
| Үлгілі ауылдық округі | 1367 | ▼982 | 71,8 | 715 | ▼526 | 73,6 | 652 | ▼456 | 69,9 |
| Үлкен ауылдық округі | 1682 | ▼1502 | 89,3 | 813 | ▼730 | 89,8 | 869 | ▼772 | 88,8 |
| Үңгіртас ауылдық округі | 3826 | ▲3831 | 100,1 | 1927 | ▲2024 | 105 | 1899 | ▼1807 | 95,2 |
| Шиен ауылдық округі | 2140 | ▲2399 | 112,1 | 1067 | ▲1204 | 112,8 | 1073 | ▲1195 | 111,4 |
| Шолаққарғалы ауылдық округі | 5541 | ▲8358 | 150,8 | 2739 | ▲4111 | 150,1 | 2802 | ▲4247 | 151,6 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 117599 | ▲163052 | 138,7 | 58246 | ▲82084 | 140,9 | 59353 | ▲80968 | 136,4 |
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
- ↑ Қазақстан почталық индекстері
- ↑ Ресей империясы, КСРО халық санақтары
- ↑ ҚР халық санақтары
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
| |||||||||||||||||
| ||||||