Капиллярлық су

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Капиллярлық су — жыныстар мен топырақтар бөлшектерінің арасындағы қыл түтік (капиллярлік) қуыстарды толтырып тұратын су. Кеуекті жыныстарда су[1] оны белгілі бір деңгейге дейін толтырып қана қоймайды, түтікшелер (капиллярлар) арқылы біраз биіктікке шейін де көтеріледі.[2] Топырақтар мен таужыныстардың ұсақ кеуектерінде, жарықшақтарында және басқа да қуыстарында капиллиярлық күштердің ұстап тұра алатын суы (ылғалы). Ол аэрация белдемінің төменгі жағында грунт сулары бетінен жоғары орналасқан капиллярлық жиек (көмкерме) түзеді. Мұндай жиектің биіктігі капиллярлық каналдардың көлденең қимасына кері пропорционал және басқа да жағдайларға байланысты болады. Қуыстар мен жарықшақтар неғұрлым тар болса, су солғұрлым биікке көтеріледі. Мысалы, қуыстары тым тар жеңіл саздарда капиллярлық су 7—12 м биіктікке дейін көтерілсе, ірі құмдардың ішінде ол тек 2,0—3,5 см-ге ғана көтеріле алады.[3] Қылтүтіктік су қылтүтік каналдар бойымен кез келген бағытта қозғала алады. Соның ішінде төменнен жоғары қарай, яғни ауырлық күші әрекетіне қарсы бағытта да. Ол әдетте өзі қозғалатын куыстың немесе жарықшақтың диаметрі жіңішкерген сайын, алысқа жылыстайды.[4] Грунт сулары деңгейінің маусымдық өзгеруіне қарай капилляр су да жоғарылап, төмендейді.[5]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.
  2. Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым.- Алматы: 2003. ISBN 9965-472-27-0
  3. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология—Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2
  4. Байбатша Ә.Б.Жалпы геология (Жер динамикасы): Оқулық.Алматы: ҚазҰТУ. -364 б. Сурет- 132. Кесте-30. Әдебиеттер тізімі 15 атay. ISBN 987-601-228-001-2
  5. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том