Кикуйю
| Agikûyû | |
| Кикуйю | |
 | |
| Бүкіл халықтың саны | |
|---|---|
|
6,9 млн. | |
| Ең көп таралған аймақтар | |
 Кения |
6,7 млн. |
 Уганда |
90 000 |
 Танзания |
30 000 |
| Тілдері | |
| Діні | |
|
дәстүрлі наным-сенімдер, Христиандық | |
Кикуйю — Кенияның орталық бөлігінде тұратын банту тобының халқы.[1] Найроби қаласының маңында және елдің орталық таулы аймақтарында қоныстанған. Саны 6,9 млн адам. (2008, бағалау). Сонымен қатар Угандада (90 мың адам) және Танзанияда (30 мың адам) тұрады.[2]
Тілі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кикуйю тілінде сөйлейді.[3]
Діні[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кикуйюлердің көпшілігі дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады, олардың әртүрлілігімен сипатталады, христиандар дінін ұстанатын адамдардың айтарлықтай бөлігі бар.[4]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аңызға қарағанда, Кикуйюлар XVI ғасырда Шығыстан (Тана өзенінің солтүстік-шығысы) келген.[5] 1922-1923 жылдары Орталық Кикуйю қауымдастығы құрылды, оны 1928 жылы Кения ұлттық қозғалысының Патриархы болған Джомо Кениата басқарды. Кикуйю 1950 жылдары Кенияда Мау Мау деп аталатын отаршылдыққа қарсы қарулы көтеріліске белсенді қатысты. Тәуелсіз Кенияның бірінші президенті Джомо Кениата, этникалық кикуйю, осы көтерілістің жетекшілерінің бірі болғаны үшін түрмеге жабылды. Ел тәуелсіздік алғаннан кейін кикуйю Кения қоғамының ең ықпалды саяси күшіне айналды.[6]
Кәсібі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бір кездері Кикуйюлердің ата-бабалары қазіргі Кения аумағына қоныс аудару кезінде келген кезде бұл халық мал шаруашылығымен айналысқан. Бірақ көптеген ғасырлар бойы олар егіншілікті меңгерді. Маниок, құмай, тәтті картоп, жүгері, бұршақ Шығыс Африка дәнді дақылдары мен көкөністерді өсіреді. Үй жануарларын (ешкі, сиыр, қой) ұстайды.
Дегенмен, олардың негізгі ауылшаруашылық байлығы - кофе. Кофе әлемдік нарықта брендке айналды және танымал болуды жалғастыруда.
Кикуйюлер ежелден темірді балқытуға қабілетті. Ұсталықпен әрқашан тек ер адамдар, ал құмыра жасаумен тек әйелдер айналысқан. Олар сылақ керамикамен айналысады, темірден пышақтар мен ауылшаруашылық бұйымдары ғана емес, зергерлік бұйымдар да жасалады. Себеттерді, төсеніштерді және басқа да тоқылған бұйымдарды кикую қарттары жасайды.
Кикуйюлер темір балқыту мен ұсталық өнерді дамытты – қару-жарақ, кетмен, пышақ, ұстара, зергерлік бұйымдар жасаумен айналысты. Керамика кикуйюлер арасында маманданудың жоғары дәрежесіне жеткені соншалық, бұл қолөнер бірте-бірте бірнеше тайпалық бөлімдерге шоғырланып, ұрпақтан-ұрпаққа әйелдер арқылы беріліп отырды. Төсек, сөмке, қоржын, түрлі ұсақ-түйек бұйымдарды тоқуды егде адамдар жасайды.[7]
Өмір салты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Үлкен патриархалдық отбасына отағасы, оның әйелі, олардың үйленбеген балалары және олардың некеге тұрған балаларының отбасылары кіреді. Бұл «мбари», бірнеше мбари 100 немесе одан да көп мүшеге жететін жоғары деңгейдегі әлеуметтік-туыстық бірлестік - «мохерега» руын құрайды.
Барлық кикуйю тайпаларында билік белгілі бір буынның ақсақалдар кеңестерінде болады, бұл кеңестердің жастық таптар жүйесі шеңберінде белгілі бір мерзімге қоғамның ересек мүшелері сайлайтын иерархиясы бар. Кикуйю қоғамындағы еңбек бөлінісі отбасынан бастап жыныс пен жас принциптеріне бағынады, мұнда балалар ерте жастан үй шаруашылығына қатысады. Ауыл шаруашылығында ерлер мен әйелдердің кооперациясы да, белгілі бір еңбек түрлерінде бөлінуі де бар. Әртүрлі дақылдарды өңдеуде еңбек бөлінісі бар: ерлер банан, ямс, тәтті картоп, қант қамысы, темекі, ал әйелдер жүгері, бұршақ, тары егеді.
Кикуюлердің дәстүрлі тұрғын үйлері - тукул - конустық сабан төбесі бар бұтақтармен өрілген сырықтардан жасалған дөңгелек үйшік. «Мбари» немесе «ньомба» - бұл тікенді бұталардың қоршауымен қоршалған үйшіктер, астық қоймасы және мал қоршауы.
Әдеттегі тағамына ямс, тәтті картоп, гитери (жүгері мен бұршақ, Африкаға жүгері әкелгеннен кейін), Мукимо (көк бұршақ пен картоп пюресі), Кимиту (бұршақ және картоп пюресі), Ирио (құрғақ бұршақ, жүгері және картоп пюресі), Мутура (ешкі ішегінен, етінен және қанынан жасалған шұжық), Укуру (жүгері ұнын, тары немесе құмайдан жасалған ашытылған ботқа), қуырылған ешкі еті, сиыр еті, тауық еті және қайнатылған көк. қырыққабат, шпинат және сәбіз сияқты көкөністер жатады.[8]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Современная энциклопедия КИКУЙЮ https://rus-modern-enc.slovaronline.com/5069-%D0%9A%D0%98%D0%9A%D0%A3%D0%99%D0%AE
- ↑ Большая российская энциклопедия 2004–2017 https://old.bigenc.ru/ethnology/text/2063442
- ↑ Большая советская энциклопедия https://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/95279/%D0%9A%D0%B8%D0%BA%D1%83%D0%B9%D1%8E
- ↑ Кикуйю – самые пёстрые жители Кении Источник: https://musaget.ru/kikuyyu-samye-pyostrye-zhiteli-kenii
- ↑ Қазақ Совет Энциклопедиясы, Алматы, 1974ж., 5 том
- ↑ КЕНИЯ http://www.turlocman.ru/kenya/3566
- ↑ Племя Кикуйю https://kenya-info.me/narody/kikuiiu
- ↑ народы мира / Кикуйю http://www.etnolog.ru/people.php?id=KIKU
