Көкбұта тұқымдасы
| Ericaceae | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
| ||||||||||
| Өзге түрі | ||||||||||
| Over 120 genera | ||||||||||
| Үлгілік тегі | ||||||||||
| Erica Карл Линней | ||||||||||
| Subfamilies | ||||||||||
Көкбұта тұқымдасы (лат. Erіcaceae) – қос жарнақты өсімдіктер.
Бұлардың арасында шалабұта, бұта, кейде жерге төселіп өсетін шөптесін өсімдіктер және биіктігі 20 м-ге дейін жететін ағаш та кездеседі. Көкбұталар тұқымдасының дүние жүзінде кең тараған (Арктикадан тропиктік шөл-шөлейтті аймақтарға дейін кездеседі), 100-ден аса туысы, 3000-нан артық түрі бар. Көкбұталар тұқымдасының өсетін жерлері мен түрлеріне қарай сабақтары да алуан түрлі (сүректенген қатты тік сабақ, төселіп өсетін өрмелегіш сабақ, т.б.) болады. Сүрегі өте тығыз, шайырлы. Басқа тұқымдастардан ең негізгі ерекшелігі – жапырақ тақтасы жалпақ, жиектері сыртқа қарай сәл қайырылып тұрады, қарағайдың жапырағына ұқсаған ине тәрізді қылқанды, қабыршақтанған майда жапырақтары болады. Қазақстанда Көкбұталар тұқымдасының 3 туысы қазанақ, Арктоус (Arctous), оның 1 түрі – Альпі арктоусы (A. alpіno) және көкбұта (Calluna), оның 1 түрі – кәдімгі көкшегүл (C. vulgarіs) өседі. Бұлар Алтай, Тарбағатай, Жетісу (Жоңғар), Күнгей Алатауларында кең таралған. Негізінен ылғалы көбірек, мүк, қына басқан батпақтар, қылқан жапырақты ормандардың арасы, бұлақ жағаларында жиірек кездеседі. Көкбұта Тұқымдасының өсетін жерлері мен түрлеріне қарай сабақтары да алуан түрлі: сүректенген қатты тік сабақ; төселіп өсетін, өрмелегіш (лиана) сабақ, т.б. болады. Сүрегі өте тығыз, шайырлы (қарағайдың шайыры тектес). Көкбұта Тұқымдасының басқа тұқымдастардан ең негізгі ерекшелігі – жапырақ тақтасы жалпақ, жиектері сыртқа қарай сәл қайырылып тұрады, қарағайдың жапырағына ұқсаған ине тәрізді қылқанды, қабыршақтанған майда жапырақтары болады. Бұл тұқымдасқа жататын өсімдіктердің кейбір түрлерінің (көкбұта) жапырақтары ауа райының өзгеруін алдын-ала болжайды. Құрғақшылық болған жағдайда көкбұтаның жапырағы дереу қусырылып бүктеліп (ширатылып) қалады, соның нәтижесінде судың булануы азайып, өсімдік қурамай, тіршілігін сақтап қалады. Гүлдері сабақ ұшында, жапырақ қолтығында жеке немесе топтанып орналасады. Топтанған майда гүлдері шашақ, шатыр, сыпыртқы тәрізді гүлшоғырларын құрайды. Жеке гүлінде 4 – 5 тостағанша жапырақша, 5 күлте, 10 аталық, жатыны 5 ұялы аналығы болады. Аталықтарының жіпшесі аналықтың түбіндегі жалпақ табақшаға бекініп тұрады. Аналық жатынында тұқым бүршігі көп болатындықтан, жемісі – көптұқымды қауашақ, тұқымбүршігі аздау болса, аз тұқымды сүйектіжеміс деп те аталады. Көкбұта Тұқымдасы – негізінен, жәндіктермен (кейде өздігінен де) тозаңданатын өсімдіктер. Көбінесе, батпақты жерлерде өсетіндіктен, азоты жеткіліксіз ортаға бейімделу үшін саңырауқұлақтармен селбесіп тіршілік етеді. Көкбұта Тұқымдасы балды өсімдіктерге жатады. Тұқымының шетінде болатын бұртиған өсіндісімен құмырсқалар, жидектерімен құстар мен сүтқоректілер қоректенеді. Гүлдері әдемі болғандықтан бақтарда, оранжереяларда сәндік үшін де өсіріледі[1]7
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |