Туляремия
Туляремия-қоздырғышының таралу механизмі әр түрлі болып келетін табиғи ошақты клиникасында интосикациямен, қызбамен, лимфа түйіндерінің және басқа жүйелердің зақымдалуымен жүретін, зоонозды жедел инфекциялық ауру.
Этиологиясы:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қоздырғышы-Frahcisella tularehsis, Francezella туысы, Brucellaceae тұқымдасына жатады. Екі антигендік комплексі бар:
- қабықтық Vi антиген
- соматикалық О антиген
Ұсақ кокк тәрізді және таяқшалар, капсула түзеді, эндотоксин бөледі, сыртқы ортада төзімді. Гр «-». Қоздырғыштың 3 түрі бар:
- арктикалық емес (американдық)
- орта азиаттық
- галарктикалық (еуропа-азиаттық)
Эпидемиологиясы:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Туляремия кең тараған, спородикалық вспышкамен өтетін, табиғи ошақты болып кездесетін ауру. Табиғи ошақтың 5 түрі бар: орманда, қырда, таулы-өзенді, тоғайсыз, тундралық. Әрқайсысының өз ерекшелігі бар.
Инфекция көзі:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- әр түрлі жабайы омыртқалы жануарлар (кеміргіштер, қояндар, тышқандар)
- ауылшаруашлық жануарлар (қой, шошқа, ірі қара малдар, солтүстік бұғысы)
- үй жануарлары (иттер)
- инод кенелері (қосымша резервуар)
Таралу механизмі:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- контактілі, қарым-қатынас арқылы (зақымдалған тері жабыны, шырышты қабат арқылы).
- тағам арқылы
- ауа-шаң
- трансмиссивті (тістеп алса немесе кене, масаны езіп жіберсе жұғады)
Мерзімділігі:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
жаз-күз айлары.
Иммунитет:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
өмір бойы сақталады.
Патогенезі:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
туляремия патогенезінде 3 маңызды фактор бар:
- . инфекциялық
- .токсикалық
- .аллергиялық
Қоздырғыш ағзаға жарақатталған тері арқылы немесе тыныс жолдарының және көздің шырышты қабаты арқылы енеді. Кіру қақпасы аурудың клиникалық түрін анықтайды. Кіру орнында инфильтрация мен қабыну ошағы дамиды, жиі қоздырғыш жергілікті лимфа түйіндеріне түседі, онда көбейіп, біртіндеп өледі. Эндотоксин бөледі, ол қанға сіңіріліп (токсинемия), интоксикацияға әкеледі. Регионерлік лимфа түйіндерінде некрозбен іріңді қабыну дамиды (біріншілік бубондар). Инфекциялық процестің дамуына байланысты ЖСБТ бойынша организмнің аллергиялық құрылысы өзгереді.
Патоморфологиясы:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Туляремияда патоморфологиялық өзгерістер спецификалық туляремиялық гранулема түзілумен (ортасында некроз болады), олар ішкі мүшелерде лимфа түйіндерінде және әсіресе біріншілік бубондарда түзіледі.
Клиникасы:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Инкубациялық кезең бірнеше сағаттан 7 күнге дейін, кейде 10 күн болады. Туляремияның клиникалық жіктелуі: Клиникалық түрі Жұғу жолдары бубонды түрі көздің шырышты қабаты, тері арқылы жаралы-бубонды осы сияқты көз-бубонды осы сияқты ангинозды-бубонды ауыз арқылы өкпелік (бронхиттік және пневмониялық түрлері) тыныс жолдары арқылы генерализивті немесе біріншілік септикалық түрі кез келген жұғу түрінде кездеседі, әлсіз адамдар ауырады Ағым ұзақтығы бойынша:
- жедел (3 айға дейін)
- жеделдеу (6 ай және ұзақ)
- рецедивтер
Ағым ауырлығы бойынша:
- жеңіл түрі
- орташа ауыр түрі
- ауыр түрі
Клиникасында 2 синдром бар:
- .интоксикация
- .жергілікті өзгерістер
1[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Интоксикациялық симптомдар: қалтырау, дене қызуының жоғарлауы, бас ауру, бұлшық еттердегі ауырсыну (аяқ, бел, арқа бұлшық еттері), ұйқысының бұзылуы, тәбетінің төмендеуі, құсу, галлюцинация. Беті, коньюктива, ауыздың шырышты қабаты, жұтқыншақтың бозаруы және гиперемиясы және склера тамырларының иньекиясы байқалады. Гепатомиенальды синдроммен жүреді. Кейбір науқастарда эритема, разеола, петехиялар симметриялы кездеседі.
Бубонды түрінде[өңдеу | қайнарын өңдеу]
ауру басталғаннан 2-3 күні біріншілік бубон түзіледі. Жиі қолтық асты, жақ асты бубондары болады, түйіндер қатты, ауырсынбайды, қозғалмалы, шеті айқын.
Жаралы-бубонды[өңдеу | қайнарын өңдеу]
түрі: қарым-қатынас және трансмиссивті жолмен жұққанда дамиды. Қоздырғыш енген орнында дақ түзіледі (біртіндеп 6-8 күнде папулеға айналады) 5-15 мм.
Көз-буббонды[өңдеу | қайнарын өңдеу]
түрі коньюктива арқылы түскенде 1-2% жағдайда кездеседі. Біржақты зақымдалу тән. Коньюктива қызарады, одан кейін папула жараға айналады, қабақтың ісінуі, алдыңғы мойын, құлақ маңы, жақ асты лимфа түйіндері ұлғаяды. Бірніші аптадан айға созылады. Тамағында аздаған ауырсыну болады, аурудың 4-5 күні бадамша безі ұлғаяды, кір-сұр түсті жабынмен жабылады. Баспамен біргі біржақты лимфаденит болады. Мезантериальды лимфа түйіндерінің зақымдануымен сипатталады. Науқастар іштегі қатты ауырсынуға, құсу, іш өтуге шағымданады. Пальпацияда сезіледі.
Өкпелік түрі.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бронхтық және пневмониялық варинтпен жүреді. Құрғақ жөтел, кеуде артында ауырсыну, құрғақ шашыраңқы сырылдар естіледі. Субфебрильді қызба. Ауру ұзақтығы 8-12 күн.
Пневманиялық түрі.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қабыну мен ауыр ағыммен сипатталады, кеудеде ауырсыну, құрғақ жөтел, шырышты іріңді немесе қанда қақырық болуы тән. Рецидив болуы тән.
Генерализденген түрі.[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ауыр ағымды, тиф тәрізді немесе септикалық вариантпен жүреді, регионарлы лимфаденит тән. Жиі бөртпе, полиморфты эритема, гепатоспленомегалиямен жүреді. Өте ұзақ, рецидив болу мүмкін.
Асқынулары:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- екіншілік туляремиялық пневмония
- менингит, менингоэнцефалит
- миокардиодистрофия, перикардит
- жедел өкпе немесе жүрек тамыр жетіспеушілігі
Диагностикасы:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- биологиялық
- серологиялық
- аллергиялық
Емі:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- этиотропты препараттар
- патогенетикалық дезинтоксикациялық заттар
- физиотерапия