Қарлыған

Қарлыған
	;
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
(unranked)	Eudicots;
(unranked)	Core eudicots;
Сабы:	Saxifragales;
Тұқымдасы:	Grossulariaceae;
Тегі:	Қарлыған;
Түрі:	R. uva-crispa;
Екі-есімді атауы
	Ribes uva-crispa; L. 1753
Синонимдері
	Grossularia glandulososetosa Opiz; Grossularia hirsuta Mill.; Grossularia intermedia Opiz; Grossularia pubescens Opiz; Grossularia reclinata (L.) Mill.; Grossularia spinosa (Lam.) Rupr.; Grossularia uva Scop.; Grossularia uva-crispa (L.) Mill.; Grossularia vulgaris Spach; Oxyacanthus sativus Chevall.; Oxyacanthus uva-crispa (L.) Chevall.; Ribes aculeatum Salisb.; Ribes caucasicum Adams ex Schult.; Ribes crispum Dulac; Ribes dubium Jacques; Ribes grossularia L.; Ribes grossularium St.-Lag.; Ribes hybridum Besser; Ribes reclinatum L.; Ribes spinosum Lam.;

Қарлыған (лат. Ríbes úva-críspa) – қарлыған тұқымдасына жататын көпжылдық өсімдік. Қарлыған аса үлкен емес бұта тектес өсімдік. Биіктігі 1-1,2 м болады. Бұталары тікенекті. Жапырағының пішіні 3 қалақты, жартылай түкті. Гүлінің түсі жасыл, қызыл аралас болып келеді. Жемісінің пішіні домалақ, түсі сары, жасыл, қызыл. Жемісі шілде, тамыз айларында піседі. 35-45 жылға дейін өмір сүреді. Әдетте отырғызылғаннан кейін 2-3 жылдан соң ғана жеміс береді. 5-6 жылдары бір түбінен 20 кг өнім алуға болады.

Өсімдік туралы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қарлығанның Отаны - Батыс Еуропа мен Солтүстік Африка. Сонымен қатар табиғи түрлері Кавказда, Украинада, Орта Азия елдерінде кездеседі. Тамыры қарақатқа қарағанда жақсы дамыған, 10-40 см тереңдікте жатады. Бірақ тамыры арқылы көбеймейді, себебі оның қосалқы тамырлары болмайды. Оның қызметін бүршіктер атқарады. Қарлыған бұтасы қыстың қатты суықтарына төзімсіз, үсіп қалады.

Қолданылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бүгін әлемде екпе қарлығанның 1500-ден астам түрі бар. Дәмі және құрамы жағынан жүзімге ұқсас болғандықтан, қарлығанды кейде «солтүстіктің жүзімі» деп атайды. Қарлығанның бір ерекшелігі, оның жемісін пісуінің кез-келген сатысында пайдаланады. Десерт ретінде табиғи қалпында жей береді. Піскен қарлығаннан өте дәмді тосап, жас қарлығаннан өте дәмді сусын жасайды. Қарлыған құрамында болатын пектиндер адам ағзасынан ауыр металдар мен тұздарды шығаруға көмектеседі. 100 гр. қарлыған құрамында 65% су, 23 мг натрий, 170 мг калий, 22 мг кальций, 9 мг магний, 28 мг фосфор және 1,8-4,6 мг темір болады. Бұл элементтердің барлығы қарлығанда органикалық қоспалар күйінде болады, демек, ағзада оңай қорытылады. Қарлыған қан аздық (анемия) кезінде жақсы көмектеседі, сондай-ақ, қан ұюын реттегіш қасиетке ие.^[1]