Қыпшақ тілдері

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қыпшақ тілдері тобы
Жоғрапиялық
таралуы:
Жаралу бойынша
тектестіруі
:
Алтай тілдері[1] (controversial)
 Түркі тілдері
  Қыпшақ тілдері тобы
Бөлікшелері:

Қыпшақ тілдерінің таралу аймағы

Қыпшақ тілдерітүркі тілдері арасында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі. Қыпшақ тілі тармағын ғалымдар Батыс-түркі тілдері (кейде солтүстік-батыс тілдері ) деп атайды. Қыпшақ тілдері орта ғасырда көне түркі тілдері негізінде қалыптасқан.

Бөлікшелері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Географиясына және тілдің құрамына қарай қыпшақ тілдері келесі тармақтарға бөлінеді [2]:

Ерекшеліктер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қыпшақ тілдері тобына басқа түркі тілдерінен айырмашылығы:

  • дауыстылар саны 8 — 9 болады, ы, і, у, ү ерекше дыбыстары қолданылады;
  • ерін үндестігі сирек кездеседі (құлұн — құлын);
  • созылыңқы дауыстылары жоқ; в) ғ, г дыбыстары мүлдем айтылмайды не у, й дыбыстарымен алмасады. (тағ>тау);
  • сөз басында ұяң б, қатаң т, к, қ дыбыстары болады (болат, тіл — полат, діл);
  • б дыбысының орнына м қолданылады (бен — мен);
  • сөз басында й ~ ж ~ ж (дж) дыбыстары тұрақсыз келеді (йол — жол (джол);
  • кейбір қатаң дыбыстар ұяң айтылады: п>б, қ>ғ, к>г дауыстылар арасында спирант дыбыстарға айналады: п>у; б>у; қ>ғ; к>г.

Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі (Қыпшақ жазба ескерткіштері)[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Көне қыпшақ тілі Қимақтар мемлекеті тұсында туындап (9 — 11 ғасырлар), қазіргі тілдердің негізі болған. [3] Моңғолдар үстемдігі тұсында ол тілде сөйлейтін ру-тайпалар ыдырады, Алтын Орда кезінде (13 — 15 ғасырлар) әдеби, ресми тіл ретінде қолданылып, кейін тұтастығынан тағы да айрылды. Сөйтіп, қазіргі Қыпшақ Тілі Тармағы пайда болды. Қыпшақ тілі Осман түріктері тілінің диалектілеріне айналған.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic (HTML) (2005). Тексерілді, 18 наурыз 2007.
  2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Kipchak". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. [1]