Бурбондар

Француз бурбондары

Бурбондар (французша Bourbons, испанша Borbones, итальянша Borbonі) — көптеген Батыс Еуропа елдерінің корольдері шыққан ежелгі француз әулеті. Бурбондар 1589 — 1792, 1814 — 15, 1815 — 30 жылдары Францияда; 1700 — 1808, 1814 — 68, 1874 — 1931 жылдары Испанияда; 1735 — 1805, 1814 — 60 жылдары қос Сицилия корольдігінде (Неаполитанда); 1748 — 1802, 1847 — 59 жылдары Парм мен Пьяченц герцогтықтарда билік еткен. Бурбон — Орталық Франциядағы Бурбонне жерінің атауына байланысты шыққан. Бурбондар әулетінің түпкі атасы — 9 ғ-да барондық алған Адемар. Бурбонне 10 ғасырларда Франциядағы ең ірі барондық болған. 1242 жылы Агнесса Бурбон мен Иоанн Бургунның қызы Беатриса король Людовик ІХ-ның ұлы Робертке тұрмысқа шығады. Олардың ұлы Ақсақ Людовик І 1327 жылы Бурбон герцогы титулын алады. 1488 жылы Бурбондардың барлық иеліктерін граф Петр Боже өз қол астына біріктіреді. Ол Людовик ХІ-нің қарындасына үйленіп, Карл VІІІ-нің регенті болған. Ал Боженің қызы Сусанна Шарль де Монпансьеге тұрмысқа шығады. 1527 жылы ол қайтыс болған соң, Бурбондар әулетінің бір тармағы өмір сүруін тоқтатты. Бурбондардың корольдік шежіресі (Вандом) [Ақсақ Людовик І|Ақсақ Людовик І-нің екінші ұлы Яков Бурбоннан (граф Де Ла Марш) басталады. Оның төртінші ұрпағы Людовик (герцог Вандом) Бурбондар король үйі мен Конде, Конти және Монпансье секілді отбасының ұйытқысы болған. Бұл әулеттен алғаш корольдік билікке қол жеткізген — Антуан Бурбон. Ол Наварра тағының мұрагері Жанна д' Альбреге үйленіп, 1554 жылы сол елдің королі болған. Олардың ұлы Генрих ІV 1589 — 1610 жылдары Франция тағына отырып, абсолюттік монархияны қалыптастырды да, 1610 — 43 жылдары Людовик ХІІІ, 1643 — 1715 жылдары Людовик ХІV, 1715 — 74 жылы Людовик ХV оны одан әрі күшейткен. 1792 жылы Ұлы француз революциясы Бурбондарды тақтан тайдырған соң, Бурбондар әулетінен шыққан Людовик ХVІІІ (1814 — 15, 1815 — 24) бен Карл Х ғана (1824 — 30) Франция тағын қайта иемденеді. 1883 жылы Франция тағынан үміткер Генрих V (граф Шамбо) қайтыс болған соң, әулеттің корольдік шежіресі үзіледі. Бурбондардың кіші орлеан шежіресі герцог Филипп Орлеаннан басталады. Әулеттен шыққан Людовик ХІІ 1498 — 1515 жылдары, Луи Филипп 1830 — 48 жылдары Франция тағына отырады. Қазіргі уақытта осы әулет өкілі герцог Филипп Орлеан монархиялық орлеаншылдар партиясын басқарып, билік үшін күрес жүргізуде. Бурбондардың неополитан шежіресін бастаушы — Карл ІІІ 1759 жылы баласы Фердинанд І-нің пайдасы үшін тақтан бас тартады. Фердинанд ІІ қос Сицилия корольдігін (Неополитан) Италияға қосылғанға (1860) дейін басқарған. Бурбондар Парм мен Пьяченцте 1859 — 60 жылдарға дейін билік құрды. Олар Бурбондар әулетінің испан тармағынан тарайды. Бұл тармақтың алғашқы өкілі Филипп V Анжуй таққа 1700 ж. отырды. Оның ұрпақтары әлі де (арада азын-аулақ үзілістер болған) Испания тағын (Альфонс ХІІІ) басқаруда. Қазіргі таңдағы ұрпағының бірі Испания королі Хуан Карлос І зайыбымен Қазақстан Республикасына ресми сапармен келіп (1997), екі ел арасындағы достық қарым-қатынасты нығайтуға негіз салды.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том