Жан Лерон Д’Аламбер
Жан Лерон Д’Аламбер (1717–1783) — XVIII ғасырдағы француз ағартушылары өкілдерінің бірі, философ, энциклопедик, астроном және математик. Ол адам танымының пайда болуы мен дамуының тарихын суреттеп беруге, сондай-ақ Ф. Бэконның принциптерін негізге ала отырып, ғылымның топқа бөлінуін баяндауға тырысты. Философияда Жан Лорен сенсуализмді жақтады және Декарттың туа бітетін идеялар теориясына қарсы болды. Алайда оның сенсуализмі дәйекті материалистік сенсуализм болған жоқ. Жан Лорен бойынша, ойлау материяның қасиеті емес, жан материяға тәуелсіз тіршілік етеді. Демек, Жан Лорен дуалистік позицияда болды. Басқа француз ағартушыларына қарағанда ол адамгершілікті қоғамдық ортаға байланысты емес деп пайымдады. Жан Лорен Құдайды жаратушы субстанция ретінде таныды. Жан Лореннің дәйексіз сенсуализміне Дидроның еңбектерінде сын айтылған. 1743-ші жылы жарияланған "Динамика туралы трактат" атты еңбегінде Д'аламбер кез келген материалдық жүйе қозғалысының диференциалдық теңдеулерін құрудың жалпы ережесін тұжырымдаған. Осы принципті ол 1744-ші жылы сұйықтың қозғалысы мен тепе - теңдігін сипаттау, сонымен бірге 1747-ші жылы Жер атмосферасындағы желдердің пайда болу себептерін зерттеу үшін қолданған. Д'аламбердің дифференциалдық теңдеулер теориясы туралы зерттеулері математикалық физиканың негізіне жатқан. 1747-ші жылы ол алғаш рет физикада толқындық теңдеулерді және оны шешудің тәсілін тұжырымдаған. Д'аламбердің аспан механикасы туралы еңбектері және оның замандастары француз математигі әрі астрономы Алекси Клеро (1713–1765) мен швейцар математигі Леонард Эйлердің (1707–1783) еңбектерімен бірге аспан денелерінің тартылыс күштері әсерінен қозғалуы жайлы ғылым - аспан механикасының іргетасын қалады. Д'аламбер планеталар қозғалысынң ұйытқу теориясын қалыптастыруда алғашқы қадам жасаушы. 1747–1756 жылдары Айдың қозғалыс теориясымен шұғылданған. 1749-шы жылы Жердің айналу кезіндегі Жер осінің теңселуінің алғашқы дәл теориясын тұжырымдаған. Алгебралық теңдеулердің түбірлерінің болуы жайындағы негізгі теореманы алғаш болып дәлелдеген. Ол 1751-ші жылы француз философы , жазушысы Дени Дидромен (1713–1784) бірге "Ғылымдардың, өнер мен кәсіптердің энциклопедиясы немесе түсіндірме сөздігі" редакциясын құрауға қатысқан.[1]
Негізгі шығармашылығы:[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- "Философия элементтері" (1759)
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ "Қазақ энциклопедиясы" - Философиялық сөздік