Оқ–дәрі
Оқ–дәрі немесе қара оқ-дәрі — снарядтар, патрондар жасауда, сондай-ақ қопару, жару жұмыстарында қолданылатын жарылғыш заттек.
Құрамы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оқ–дәрінің бастапқы және негізгі құрамдастары — күкірт, ағаш көмір және калий нитраты (селитра). Күкірт пен ағаш көмір отын ретінде, ал селитра тотықтырғаш міндетін атқарады[1][2]. Оқ–дәрі әскрери ісінде снарядтар мен патрондар үшін, құрылыста жарылғыш зат ретінде және пиротехникада қолданылады.
Оқ–дәрі жарылған кездегі температура 427-464 °C–қа дейін барады (801-867 °F). рН 6,0-8,0.ерімейтін материал[3].
Оқ-дәрі әсері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Оқ–дәрі әсері — ұрыста қолдану кезіндегі оқ-дәрінің шығаратын тиімділігі. Оқ–дәрі әсері — жандырғыш, кумулятивті, жарықшақты, екпінді, фугасты (негізгі оқ-дәрілер), жарықтандырғыш, белгі беруші, кедергі типтес және басқалар (арнайы тағайындалған оқ-дәрілер) болып бөлінеді.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алғашқы рет оқ-дәрі 9 ғ–да Қытайда шығарылған деп есептеледі[4][5]. Қытайдан Таяу Шығысқа, Отра Азияға тарап, еӊ соӊынан Еуропаға жеткен. Еуропалықтардыӊ жазбаларындағы оқ-дәрі туралы алғашқы мәлімет 13 ғ. ағылшын философ Роджер Бэконныӊ еӊбектерінде табылған.
XIX ғ–дыӊ ортасына дейін, яғни 500 жылдай, оқ-дәрі адамзаттыӊ ойлап тапқан жалғыз жарылғыш заттегі болып келген. Тек қана 1890-шы жылдары оқ-дәрініӊ орнын жетілген жарылғыш заттар, мысалы, түтінсіз оқ-дәрісініӊ түрлері шыға бастады. Қазіргі таӊда қара оқ-дәрі көбіне пиротехникада, әуесқой аӊшылардыӊ мылтықтарында, әскери ісінде тек қана кейбір ату жарақаттарында қолданылады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Jai Prakash Agrawal High Energy Materials: Propellants, Explosives and Pyrotechnics — Wiley-VCH, 2010. — P. 69. — ISBN 978-3-527-32610-5.
- ↑ David Cressy, Saltpeter: The Mother of Gunpowder (Oxford University Press, 2013)
- ↑ Owen Compliance Services. "Black Powder". Material Safety Data Sheet. http://www3.nd.edu/~aiaa/usli/documents/BP%20MSDS.pdf. Retrieved 31 тамыз 2014.
- ↑ http://www.history.com/shows/ancient-discoveries/articles/who-built-it-first-2
- ↑ http://chemistry.about.com/od/historyofchemistry/a/gunpowder.htm Мұрағатталған 28 сәуірдің 2016 жылы.