Папуа — Жаңа Гвинея
| Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті ағылш. Independent State of Papua New Guinea тпи. Independen Stet bilong Papua Niugini Үлгі:Lang-ho | |||||
| |||||
| Ұран: «Unity in diversity» «(Алуандылықтағы бірлік)» | |||||
| Әнұран: «O Arise All You Sons» «(О, тұрсын ұлдарың)» (тыңдау ) | |||||
.svg)
| |||||
| Тарихы | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Тәуелсіздік күні | 16 қыркүйек 1975 жыл (Аустралиядан) | ||||
| Мемлекеттік құрылымы | |||||
| Ресми тілдері | ағылшын тілі, ток-писин және хири-моту және ПЖГ ишарат тілі | ||||
| Елорда | Порт-Морсби | ||||
| Ірі қалалары | Порт-Морсби, Лаэ | ||||
| Үкімет түрі | Унитарлы парламентік конституциялық монархия | ||||
| Патшасы Генерал-губернаторы Премьер-министрі |
III Чарльз Боб Дадае Джеймс Марапе | ||||
| Мемлекеттік діні | зайырлы мемлекет | ||||
| Географиясы | |||||
| Жер аумағы • Барлығы • % су беті |
Әлем бойынша 54 орын 462 840 км² 2 | ||||
| Жұрты • Сарап (2016) • Санақ (2000) • Тығыздығы |
8 084 999 [1] адам (101) 5 190 783 адам 15 адам/км² (201) | ||||
| Экономикасы | |||||
| ЖІӨ (АҚТ) • Қорытынды • Жан басына шаққанда |
32,382 млрд.[2] $ (124) 3,764[2] $ | ||||
| ЖІӨ (номинал) • Қорытынды (2019) • Жан басына шаққанда |
21,543 млрд.[2] $ (110) 2,504[2] $ | ||||
| АДИ (2017) | ▲ 0,544[3] (төмен) (153) | ||||
| Валютасы | кина (PGK) | ||||
| Қосымша мәліметтер | |||||
| Интернет үйшігі | .pg | ||||
| ISO коды | PG | ||||
| ХОК коды | PNG | ||||
| Телефон коды | +675 | ||||
| Уақыт белдеулері | +10 | ||||
Папуа — Жаңа Гвинея (толық атауы — Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті ағылш. Papua New Guinea [ˈpæpuːə njuː ˈɡɪni] (ˈpɑːpuːə, ˈpæpjuːə), тпи. Papua Niugini, Үлгі:Lang-ho) — Тынық мұхиттың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ел аумағы құрамына Жаңа Гвинея аралының шығыс бөлігі, Бугенвиль және Бука аралдары (Соломон аралдары), Луизиада және Бисмарк архипелагтарының аралдары кіреді. Жер аумағы 462840 км². Халық саны — 5 млн адам (2001). Астанасы – Порт-Морсби қаласы.
Ресми тілдері – ағылшын тілі, пиджин, моту тілдері де қолданылады. Тұрғындарының 50%-ы протестанттар, 22%-ы католиктер, қалғандары жергілікті дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады. Елбасы – Ұлыбритания монархы тағайындайтын жергілікті генерал-губернатор. Билік басындағы Үкімет басшысы – премьер-министр. Жоғарғы заң шығарушы органы – Ұлттық парламенті. Әкімшілік жағынан 19 провинцияға және 1 астаналық округке бөлінеді. Ұлттық мейрамы – 16 қыркүйектегі Ұлт күні (1975). 1975 жылдан БҰҰ мүшесі. Ақша бірлігі – кина.
Ел аумағы негізінен таулы, қыратты. Жағалау бойындағы ойпаттар мен жайпақ тау бөктерлері тау сілемдерін құрайды. Кейбір тау жоталарының биіктігі 3000 – 4000 м. Елдің ең биік нүктесі – Вильгельм тауы (4509 м).
Климаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Климаты субэкваторлық және ылғалды.
- Жылдық орташа температура 25 – 28ӘС.
- Жауын-шашынның орташа мөлшемі жазық жерлерде 1000 – 4000 мм, таулы жерлерде одан да көп. Тайфун дауылы жиі болып тұрады.
Гидрографиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Флора және фаунасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Елдің үштен екі бөлігін орман алқабы алып жатыр.
- Өсімдік әлемі бай, әр түрлі. 1000 – 2000 м биіктікте қылқан жапырақты орман басым. Аралдың оңтүстігінде эвкалипт және акация ағаштары, жағалауларда саго пальмасы мен қант қамысы өседі.
- Жан-жануарлар дүниесін негізінен бауырымен жорғалаушылар, құстар (500-ге жуық түрі) және жәндіктер құрайды. Қолтырауын, улы жыландар, геккондар көп кездеседі. Казуарлар, тотықұстар, тәжтұмсықты көгершіндер және бейіш құстары кең тараған. Ехидна, проехидна, кенгуру, валлаби, жабайы ит – динго, кускустар, қалталы борсық, жүнқұйрықтар, т.б. мекен етеді.
Tабиғи қорлары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Негізгі табиғи қорлары:
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Австронезийліктердің (меланезийліктердің) алғашқы қоныстары б.з.б. 3-мыңжылдықта пайда болған. Жаңа Гвинея аралын 16 ғасырдың 1-жартысында португалдар ашты. Жергілікті тұрғындардың африкалықтармен ұқсастығына байланысты арал осылай аталды.
- 1828 ж. Голландия аралдың батыс бөлігін өз меншігі деп жариялады.
- 1862 ж. аралдың бұл бөлігі Индонезия қарамағына өтті.
- 1884 ж. Жаңа Гвинея аралының оңтүстік-шығыс бөлігі Ұлыбританияның протекторатына айналды, ал солтүстік-шығыс бөлігін Германия басып алды.
- 1906 ж. Аустралия неміс протекторатының жерін басып алды.
- Аралдың Жаңа Гвинея деп аталатын бұл бөлігі 1920 ж. Ұлттар лигасының мандатты аумағы ретінде Аустралия Одағына берілді.
- 1946 ж. мемлекет БҰҰ қамқорлығындағы аумаққа айналды.
- 1973 ж. желтоқсанда Папуа — Жаңа Гвинея ел ішінде өзін-өзі басқару құқығын алды.
- 1975 ж. тәуелсіздік жариялап, Ұлыбритания Достастығына мүше болып кірді.
Экономикасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Экономикасының негізгі саласы – ауыл шаруашылығы мен тау-кен өнеркәсібі.
- Басты ауыл шаруашылық дақылдары: кофе, какао, банан, кокос пальмасы, каучук өсімдігі. Жүгері, маниок, ямс, батат, таро, қант құрағы өсіріледі.
- Ет өндірісі үшін мал шаруашылығы жолға қойылған. Балық шаруашылығы жақсы дамыған.
- Тау-кен өнеркәсібінде алтын, күміс, мырыш, мыс өндіріледі.
Экспортқа кофе, какао бұршағы, пальма майы, шай, кокос жаңғағы, каучук, алтын, мыс кентасы, шикі мұнай, ағаш шығарады. Сырттан машина және көлік жабдықтары, азық-түлік сусын, темекі, өнеркәсіп тауарлары, химия өнеркәсібі өнімі, минералдық отын әкелінеді.
- Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшері 2390 АҚШ долл. (1997).
- Негізгі сауда серіктестері: Аустралия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Германия, Сингапур, Оңтүстік Корея.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Papua New Guinea Population (2016). Тексерілді, 19 қазан 2017.
- ↑ a b c d World Economic Outlook Database, October 2018. International Monetary Fund.
- ↑ 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2018). Тексерілді, 14 қыркүйек 2018.
Сыртқы сілтеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Папуастар Мұрағатталған 6 қыркүйектің 2011 жылы.
