Черский жотасы
Черский жотасы, Черский тізбектері - Азияның солтүстік-шығысындағы таулы аймақ, Сібірде, Ресей жерінде. Яна өзенінің төменгі ағысынан Колыма өзеніне дейін Яна-Оймякон таулы қыраты мен Мома-Селеннях тауаралық ойысы аралығында. Ұзындығы 1600 км, ені 400 км-дей. Солтүстік-батыс бөлігі Яна, Индигирка өзендері аралығында Хадаранья (2085 м), Тас-Хаяхтах (2356 м), Чемалгин (2547 м), Боронг (2681 м), Силяп (2703 м), т.б. жоталардан тұрады. Оңтүстік-шығысы қырыққа жуық жота мен массивтен құралады, ең ірілері - Улахан-Чистай (ең биік жері Жеңіс тауы, 3147 м), Черге (2332 м), т.б. Черский жотасы мезозой қатпарлығында көтеріліп, протерозой мен төменгі палеозойдың метаморфты жыныстарынан, пермь, юра, триас құмдақтары мен тақтатастарынан тұрады. Мезозойлық құрылымдар жаңа, қайнозойлық жарықтармен тілімденген. Жотаның осы күнгі морфоқұрылымы қатпарлы-жақпарлы. Таулардың жоғарғы бөліктерінде жер бедерінің альпілік, мұздық пішіндері таралған. Мұзданудың жалпы ауданы 157 км². Климаты тым континенттік, қатаң. Қаңтардың орташа температурасы - 34-40°С (температура төмендегенде -60°С). Жазы қысқа, салқын. Шілденің орташа температурасы 3°-тан 12-13°-қа дейін. Жылдық жауын-шашын мөлшері 300 мм-ден 600-700 мм-ге дейін. Тау беткейлерінда балқарағай ормандары, оңтүстігінде қайың орманы өседі. Жоғарғы бөлігін төселмелі самырсын орманы, одан жоғары мүкті, бұталы тау тундрасы мен суық тасты шөл алып жатыр. Алтын, қалайының кең орындары бар. Сібір жерін зерттеуші орыс ғылымы И.Черскийдің есімі берілген.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан ұлттық энциклопедия. 9 том. Алматы, 2007.