Герман Эмиль Фишер
| Герман Эмиль Фишер | |
|---|---|
 Герман Эмиль Луис Фишер | |
| Туған күні, жері |
қазанның 9 Ойскирхен, Германия |
| Қайтыс болған күні, жері |
1919 ж. шілденің 15 (66 жаста) Берлин, Германия Суицид |
| Ұлты |
 |
| Зерттеу салалары | Химия |
| Интитуттары |
Мюнхен университеті (1875-81) Эрланген университеті (1881-88) Вюрцбург университеті (1888-92) Берлин университеті (1892-1919) |
| Alma mater |
Бонн университеті Страсбург университеті |
| Докторлық жетекшісі | Адольф Байер |
| Докторлық студенттері | Отто Дильс, Адольф Виндаус, Фриц Прегль, Отто Варбург |
| Еңбегі үшін әйгілі | қанттар мен пуриндерді зерттеу |
| Негізгі марапаттары | Химия үшін Нобель сыйлығы (1902) |
Герман Эмиль Фишер (9 қазан, 1852 жыл; Ойскирхен – 15 шілде, 1919; Берлин) неміс химик. Барбиталды ашқаны үшін (бірінші барбитураттар ұйқы таблеткалар тобы), 1902 жылы Химия бойынша Нобель cыйлығымен марапатталған, қанттық және пуриндік топтары бар заттардың синтезі үшін химия бойынша алғашқы Нобель сыйлығын алған химик-органик. Фишер ашқан гидразиндік туындылар қанттық және басқа да қосылыстарды жасанды жолмен алу мәселесінің тиімді шешімі болып шықты.
Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Германия Федеративтік Республикасының Солтүстік Рейн-Вестфалия жерінде орналасқан Ойскирхен қаласында дүниеге келген .
Оны баласын бизнес үшін талапсыз деп тауып университетке жібергенге дейін Фишер әкесімен бірге отбасылық бизнесте жұмыс істей бастады. Ол кейінірек Страсбург университетіне өзгертілген, Фишер 1872 жылы Бонн университетіне химияны оқуға түсті. Фенолфталеинді зерттеп, 1874 жылы докторлық дәрежесін алды және университетте академиялық қызметке ие болды.
Мұғалімдерінің жолын қуа отырып, Фишер Мюнхендегі университетте 1875 жылы химия профессоры атанды; 1881 жылы ол 1888 жылы Вюрцбургский университетіне көшіп бармас бұрын Эрланген университетіне көшіп барды, сол жерде 1892 жылға дейін, өмірі бойы қызмет етіп қалған Берлин университетіне көшіп бармас бұрын, қызмет етті.
Ғылыми зерттеулер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Веронада болған кезінде қасында дәрігер Йозеф фон Мерингпен бірге, веронал немесе барбитал бірінші барбитураттар ұйқы таблеткалар тобын ашты.
Өз зерттеулерінде белоктар амин қышқылдары тізбегінен тұратынын және, бұл ферменттің әрекетінің әсері ерекше болатынын, ол амин қышқылдардағы күрделі белоктар гидролизін түзетінін дәлелдеді. Сондай-ақ ферменттердің кілт-құлып моделін әзірледі, оның постулатында субстраттың тиісті құрылымы белсенді ортамен ерекше дәл келуі керек, бұл дәл кілтпен құлыптың сәйкес келуі сияқты; егер ол болмаса катализ жүзеге асырылатын болады. Өз көмірсулар туралы жұмысында глюкоза және фруктоза (13 басқа да қанттардың ішінде) молекулалық құрылымын анықтады. Сонымен қатар, ол несеп қышқылы, кофеин сияқты пурина туындыларының формуласын ұсынған бірінші химик.
1902 жылы Химия бойынша Нобель сыйлығын пурин синтезі зерттеулері үшін алды.
Сондай-ақ биология, органикалық химия және стереохимия арасындағы байланыс орнатты.
Эпоним [өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Оның аты бірнеше химиялық процестердің құрамына кіреді, мысалы, Фишердің проекциясы, Фишердің пептидтер синтезі, Фишер төмендеуі және басқа да. Неміс Химиялық Қоғамы ұсынатын медальдар, оның есімімен аталған.
- Фишер ай кратері атауы неміс химик Ханс Фишер (1881-1945) құрметіне және оны ел жадында қалдыру үшін аталған.
Көмірсулар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1876 жылы ол фенилгидразинді қосылыстарды ашты, ол кейіннен өте пайдалы болды және өзінде созылмалы экземаны тудырды. Оның химия көмірсуларды сұрыптау жұмысы, фенилгидразинді ішінара пайдаланумен іске асты. Бұл зерттеулері бірқатар көмірсулардың синтезін қамтамасыз етті; оның ең үлкен жетістігі глюкоза, фруктоза және маннозаның 1890 жылғы синтезі болды.
Аминқышқылдар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1899 жылы пептидтермен және ақуыздармен (әсіресе альбуминмен) жұмыс істей бастады. Фишер, олардың сызықтық полипептидтер ретінде бірыңғай табиғатын анық көрді, олар амин қышқылдарынан алынды, бұл оларды анықтайтын синтез принциптерін ашты, және сол одан 15 глициний және 3 қалдық лейциннен тұратын октадекапептидтерді алды. Бұрын ол Форнемен бірге, дипептид глицин-глицин және казеиннің гидролизуін бірінші синтездеген болатын. Бөлу және сәйкестендіру әдістерінің көмегімен амин қышқылдарының жаңа түрін табылды, оның ішінде, циклдік амин қышқылдары: пролина және оксипролин. Бұның барлығы белоктарды жақсы түсінуге әкеп соқты және кейінгі зерттеулерге негіз болды.
Гетероциклдер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сонымен қатар, оның құрамында несеп қышқылы, кофеин және теоброминмен байланысты бірнеше заттар табылды; олардың бірі, пуриндер, 1884 жылы, екеуі (гуанина және аденина) ажырамас бөлігі болып табылатын нуклеин қышқылдары. Эрланген қаласында, Фишер ізденіп, белсенді ингредиенттерді, шай, кофе және какаоны синтездеді (атап айтқанда, кофеин және теобромин). Пуриндерді 1898 жылы сәтті синтездеді.
1903 жылы Меринг және Фишер диэтил барбитуроны синтездеді (сондай-ақ барбитал немесе веронала есімдерімен белгілі), біріншісі баяу әрекет ететін барбитур қышқылынан тұратын туынды; веронала атауы бұл жақсы сынақ нәтижелерін көрсеткен Фишер Веронда болған кезде табылған. Осы Фишер барбитураттардың дәрі-дәрмектердің:толығымен жаңа класын құрды.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Нобель сыйлығы институтының сайтындағы Химия бойынша Нобель сыйлығының 1902 жылғы лауреаттары (ағылшын тілінде)
- Нобель сыйлығы сайтындағы Фишер өмірбаяны (ағылшын тілінде)