Абразивтер

Абразивтер, түрпілі материалдар (лат. abrasіo — қыру), абразивтік материалдар — темірден, ағаштан, шыныдан, пластмассадан және басқа да материалдардан жасалған бұйымдарды механикалық өңдеу (тегістеу, үйкеу, қайрау және т.с.с.) үшін кесек түрінде немесе ұнтақталған қалпында пайдаланылатын қатты тау жыныстары және минералдар (табиғи және жасанды). Табиғи түрпілік материалдар – алмас, корунд, зімпара, анартас, кварц, көбіктас; жасандылары – электрокорунд, карборунд, синтетикалық алмас және т.б.

Ертеден-ақ материал өндеуге табиғи Абразивтер (шақпақ тас, зімпара, гранат, пемза, корунд, алмас) қолданылды. Ал 19 ғасырдың аяқ шенінен бастап бұл мақсатқа жасанды Абразивтер (электркорунд, кремний карбиді, бор карбиді, монокорунд, синтетикалық алмас т.б.) жұмсала бастады. Абразивтердің қаттылығы алмас пирамиданы сыналатын материалға батыру арқылы анықталады (мысалы, кварцтың қаттылығы 11. 000—11. 300, электркорундтың қаттылығы 18. 000—24. 000, алмастың қаттылығы 84. 250 — 100. 000 мН/м2).

Абразивтердің қырғыштық қабілеті зат ажарлау үстінде абразив түйіршіктердің мұқалғанға дейінгі түсетін массасымен анықталады. Осы қабілетіне қарай Абразивтер мына ретпен орналасады: алмас, бор нитриді, кремний карбиді, монокорунд, электркорунд, зімпара, кремень. Абразивті материалдардан а б р а з и в т і а с п а п т а р жасалады. Олар негізінен берік және солқылдақ болып негізгі екі типке бөлінеді. Берік абразивті аспаптарға ажарлауыш дөңгелек, қалпақша, сегмент пен қайрақ, ал солқылдақ абразивті аспаптарға ажарлауыш қабықша және одан жасалған бұйымдар жатады. Абразивті аспап жасау технологиясы байластырғыш материал дайындау, абразив массасын араластыру, қалыпқа түсіру, термиялық және механикалық өңдеу, беріктігі мен қаттылығын сынау жұмыстарынан тұрады.

Тиісті пішінге келтіру үшін абразивті аспаптар механикалық өңдеуден өтеді. Абразивті аспаптардың 12. 000 түрі бар, олар 750 типке бөлінеді. Бүгінде түрімен, пішінімен, құрылымымен және қаттылығымен ерекшеленетін 250. 000-нан астам абразивті аспаптар жасалып шығарылды. Абразивті аспаптар машина жасаудың әр саласында, әсіресе, подшипник жасауға, жаңа техникаларды, күрделі пішінді, қуыс бөлшектер мен түтіктерді, өзектерді механикалық жолмен ажарлауда кеңінен қолданылады.

Дереккөздер

• Қазақ ұлттық энциклопедиясы