Қымбат металлдар
Асыл металдар Саф алтын тау жыныстарында ұсақ дәндер күйінде кездеседі Тарихтағы ең ірі алтын 112 кг болған Грек аңыздары бойынша адамзат алдымен алтын ғасырдан, одан соң мыс ғасырынан өткен. Скифтердің аңыздары бойынша жер өңдейтін құралдар алтыннан жасалған. Ал К.Маркс айтуы бойынша, «Алтын –адамзат ашқан ең бірінші металл» Ерте заманда алтынға ең бай мемлекет болған Мысыр. Ніл өзенінің 1тонна құмынан 80 грамм алтын табылатын. Тарихи деректер бойынша, 3,5 мың жыл бұрын жылына 50 тонна алтын өндірілетін еді. 1910 жылы Патшалық Ресейде жылына 63 тонна алтын өндірілді. Еуропа елдеріңінде өз алтыны аз болған сондықтан оны шетелден әсіресе Америкадан испан және португал конкистадорларына (жаулаушылар) 16- 18 ғасырларда жергілікті тұрғындары – ацтектер мен майяларды түгелдей жойып жіберген . Алтынды қарқынды өндіру 19 ғасырда бастады. Алтынның бай кен орындары алдымен Орал мен Сібірден, кейінірек Калифорния, Аустралия, Оңтүстік Африка, Аляска және т.б жерлерден табылған. Егер 1800 жылы әлемде небәрі 19 тонна алтын, ал 1850 жылы 54.8 тонна, ал 1900 жылы 316.3 тонна, 1940 жылы КСРО -ны қоспағанда 1281.9 тонна алтын өндірілді. Алтын өндірісінің дамуына кен орындарының ашылуы ғана емес оны өндірудің амалдарының көбею де фактор болады. Бұрын алтынды құм мен ұсақ кварц жыныстарынан сумен шаймалап бөліп алатын. 1843 жылы орыс инженері П.Р. Багратион қазіргі кезде алтын металлургиясында көп тараған әдістерінің бірі – алтынды кеннен калий цианидінің ерітіндісі арқылы алудың гидрометаллургиялық әдісін ұсынды. Ежелден алтынды металл патшасы дейтін. Алтын –ашық сары , жылтырақ, созылғыш, иілгіш металл. Алтыннан созылған сымның жуандығы өрмекші торы тәрізді. Алтыннан өте жұқа қабыршақ алынады. Мұндай қабыршақтан күн сәулесі еркін өтеді. Алтынның балқу температурасы 1063 градус ал қайнау температурасы 2710градусменшктісалмағы 19,3 г/смкуб. Алтынға байланысты аңыз бар. Сиракуз әміршісі тәж жасау үшін зергерге біраз алтын береді. Зергер жұмысын аяқтаған соң тәжді өткізеді. Бірақ патшаға бұл тәж таза алтннан емес дейді. Ашуланған хан еліндегі ең сыйлы ғалымдардың бірі Архимедті шақырады. Оған тәжді бұзбай таза алтын еместігін дәлелдеуі қажет еді. Ұлы ғалым ойланып қалады, да моншаға түсіп жатып таптым таптым эврика эврика дейді. Алтынның және тәждің меншікті салмағын есептеуге кіріседі. Алтынның салмағы судың салмағынан 19,3 есе ауыр болады дп ойлайды. Алтынды суға толтырылған ваннаға салып ығысқан судың массасы алтынның массасынан 19,3 есе жеңіл болуы тиіс дейді де тәждің таза алтын еместігін дәлелдеді. Н.Нұрахметов. Асыл металдар. Химия оқу кітабы. Алматы. Мектеп. 2010ж