Джорджоне

Джорджоне
Giorgione
Автопортрет, 1508—1509
Туған күні	1477/1478
Туған жері	Кастельфранко-Венето
Қайтыс болған күні	17 қыркүйек 1510 (1510-09-17)
Қайтыс болған жері	Венеция
Жанры	тарихи кескіндеме, портрет, діни кескіндеме, пейзаж
Мектебі	Венециялық мектеп
Атақты қолөнерлері	Юдифь, Үш философ, Ұйықтаған Шолпан
Джорджоне Ортаққорда

Джорджоне (толық аты: Джорджо Барбарелли да Кастельфранко) — Венеция кескіндемешісі. Оның ерекшелігі — Венеция мен Тосқан көркемөнер кемеңгерлігінің арасындағы айырмашылықтың мәнін ашатын құбылыс болды. Ол өзінің көптеген флоренциялық әріптестеріндей, суретшілікке қоса мүсінші не сәулетші ақын әрі музыкант болды. Вазаридің айтқан сөзіне қарағанда: “Ол лютня тартып, ән салғанда тәңірді де таңдандыратындай” болган.

Бүкіләлемдік өнерде өзінің поэзиялығы, әуезділігі жағынан Джорджоне картиналарымен таласа алар шығарма жоқ та шығар.

Джорджоненің тірі кезінде-ақ атақ-даңқы жер жарғанына, өзінен кейін кескіндеменің өркен жаюына орасан зор ықпал еткеніне қарамастан, біз ол туралы өте аз білеміз. Ол 1478 жылдар шамасында Кастельфранкода туды. Жасөспірім шағында Венецияға келіп, шамасы Джованни Белинидің шеберханасына шәкірт болып қабылданса керек. Сөйтіп, өмірінің ақырына дейін сонда тұрды. 1510 жылы, қылшылдаған жас кезінде (мүмкін обадан) дүниеден қайтты. Джорджоне ("үлкен Джорджо" деген мағына береді) деген лақап атқа ол, Вазаридің айтуынша, "рухының ұлылығы үшін" ие болған. Сол Вазари Джорджоненің "өте төменгі тектен" шыққандығын айтады.

Эрмитажда Джорджоненің ертеректе жазылған ең тамаша туындыларының бірі тұр. Ол — "Юдифь". Таурат аңызы бойынша, ару Юдифь ебін тауып жаудың әскер басы Олферннің шатырына кіріп, араққа мас қылып, ол ұйкыға кеткенде басын кесіп алады.

Осы картинаны Джорджоненің атақты "Ұйқыдағы Венера" (Дрезден галереясы) атты ғажайып туындысына салыстыра келіп, орыс суретшісі, өнер тарихшыларының бірі Александр Бенза былай деп пайымдайды: "Леонардо туындыларындағыдай екі ұшты ой, қатерлі сезім бар бір түрлі қызық картина. Денеден бөлек калған адам басын аяғымен жайбарақат жанши басып тұрған, бет-бейнесі дрездендік Венерадан аумайтын осынау жүзі мұңды да қатал ару туралы: "Осы шынымен Юдифь пе?" — деп сұрағың келеді. Егер қабағын кәтерсе, бұл әйел бізге қандай көзқараспен қарар еді, ал Джорджоненің дрездендік Венерасы көзін ашса қандай оймен қадалар еді? Басқа да шығармаларында кездесетін көптеген жұмбақтың шешімін өзімен бірге ала кеткені тәрізді, бұл құпияны да суретші бізге шешілмес сыр етіп қалдырды."

XVI ғасырдың алғашқы жылдарында салынған Эрмитаждық бұл картина тек Джорджоне шығармашылығына ғана емес, бүкіл венециялық өнер мектебі дамуының жоғарғы сатысы болып есептеледі. "Юдифь" шығармасы осы мектепті Кейінгі қайта өрлеу мұраттарына жеткізді. Флоренцияда Леонардо еңбектері дәл осылай көрініс тапқан еді. Композицияның табиғи еркіндігімен, тұтас образдың астасып жатқан ішкі ұстамдылығымен бейнеленген адамның тұла бойында жарастық тапқан бояудың нәзік, жұмсақтығымен бұл туынды жарқын мұраттың көрінісі болды.

Бұл бейнеде құпия сыр бар, соның өзі оны Леонардо образдарымен туыстастырады. Бенуа мұндай жұмбақтардың Джорджоне шығармашылығында көп ұшырасатынын дәл байқаған.

"Найзағай" (Венеция, Академия) деп аталатын шығармасына назар аударайықшы. Таңғажайып пейзаж фонында найзағай ойнаған аспан астында бала емізіп отырған жас өйел. Одан әріректе қыдырып жүрген ауыл сылқымы. Осы екі фигура нені білдіреді?

"Ауыл концерті" (Париж, Лувр) деп аталған картинада тағы да сондай керемет әсем табиғат аясындағы екі жалаңаш әйел мен музыка аспабында еріне ойнап отырған екі жас жігіт не нәрсеге меңзейді? "Найзағайдағы" фигуралар да пейзажбен әдемі жарастық тапқан. "Ұйқыдағы Венера" өзінің балаң еркелігімен, ракат ұйқысымен және тұла бойының сұлулығымен табиғатпен қандай жарастық тапқан десеңізші.

"Джорджоне шығармашылығының бір ғана тақырыбы бар, ол — адам мен табиғаттың үндестігі" — деген пікірдің шынайы тұжырым екендіғі, бәлкім рас та болар. Бұл — сарқылмайтын, ауқымы орасан кең, кватроченто кезіндегі Венеция кескіндемесінің барлық ізденістерін дәйектендіретін тақырып. Ұлы Леонардо "Жоғалып бара жатқан кескіндер" теориясын жасады да, оны там-тұмдап өз шығармашылығына қолданды.