Рустам Хальфин

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Рустам Нұрмұхамедұлы Хальфин
Туған күні

14 қазан 1949 (1949-10-14)

Туған жері

Ташкент, Өзбек КСРО

Қайтыс болған күні

31 желтоқсан 2008 (2008-12-31) (59 жас)

Қайтыс болған жері

Алматы Қазақстан

Азаматтығы

КСРО (1991 жылға дейін), Қазақстан (1991 жылдан кейін)

Жанры

көркемсурет, видеоарт, фотоарт, инсталляция, перформанс

Мектебі

Мәскеу сәулет институты

Өнер ағымы

заманауи өнер

Сайты

https://khalfin.foundation

Рустам Хальфин (14 қазан 1949, Ташкент – 31 желтоқсан 2008, Алматы) – өзекті өнер бағытындағы қазақстандық суретші, көркемсуретші және сәулетші. Көркем сурет, фотосурет техникаларында жұмыс істеген.

XX ғасырдағы Орталық Азия өнерінің ең танымал тұлғаларының бірі саналады[1]. Алғашқылардың бірі болып перформанспен, инсталляциямен және видеоартпен айналыса бастады, аймақтағы арт-қауымдастыққа зор ықпал етті. Көшпенділердің модернистік қабылдаудағы эстетикасы тұжырымдамасын әзірледі.

Өмірбаяны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1949 жылы Ташкентте ардагер Хальфин Нұрмұхамед Әбдірахманұлының (1909–1974 жылдары өмір сүрген) отбасында дүниеге келген. Рустамның бауыры – кеңес және орыс ғалымы Хальфин Марат Нұрмұхамедұлы (1940 – 2020 жылдары өмір сүрген).
1950 жылы Рустам отбасымен бірге Алматыға көшіп келіп, өмір бойы сонда тұрады.
1972 жылы Мәскеу сәулет институтын тәмамдады.
Орыс авангардының жарқын өкілдерінің бірі Владимир Стерлиговтың шәкірті болды және 70-90-жылдарда «тостаған-күмбезді сана» теориясын дамытқан Стерлигов ізбасарларының қатарына кірді[2].
1999 жылы LOOK атты өз галереясын ашты[3].
2005 жылы Хальфин жұмыстары беделді Венеция биенналесіндегі Орталық Азия павильонына қойылды. Бұл қазақстандық заманауи өнердің әлемге алғаш таныстырылған кезі еді[4].

Рустамның жұбайы және музасы – суретші Лидия Блинова. Екеуі жиі «пәтер» көрмелерін өткізіп жүрді.

Шығармашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазіргі уақытта Рустам Хальфин мұрасының бір бөлігіне айналған көркемсурет, инсталляция, сурет, фотосурет, мәтін секілді алуан түрлі үш мыңға жуық шығарма бар екені белгілі.

Суретшінің ірі және белгілі жобаларының қатарына «Еуразиялық утопияны» (оның ішінде «Саз балшық жоба» мен «Жалқау жоба» да бар), «Солтүстік варварларын» жатқызуға болады.

«Саз балшық жоба. Нөл деңгейі» атты іргелі инсталляцияны Хальфин 1999 жылы бастады. Инсталляция ғимараттың екі қабатын алып жатқан 18 метрлік адам фигурасынан тұратын. Хальфин үшін бұл жоба «қазіргі әлемдегі адамзаттың, әсіресе [алматылық] суретшілер қауымдастығының бытыраңқылығының» метафорасы еді. Хальфиннің ойынша, инсталляция «бірігуге, заманауи өнер мен Қазақстанды халықаралық мәдениет қауымдастығына таныстыра алатын стратегия әзірлеудегі жағдайды таразылауға» шақыруға тиіс еді[5].

Рустам «пулота» концепциясын, яғни «пустота» (бостық) және «полнота» (толықтық) ұғымдарының бір сәттегі үйлесуін ойлап тапты. Бұл сөз түйілген жұдырықта саусақтар арасынан түзілетін белгілі бір пішіндегі қарапайым, жұмсақ затты (ауа болсын, саз балшық болсын) сипаттайды.

Оның шығармалары Третьяков галереясында (Ресей), Нью-Джерсидегі Zimmerly нонконформистік өнер мұражайында (АҚШ), M HKA заманауи өнер мұражайында (Бельгия), Алматыдағы Ә. Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайында, Астанадағы Қазақстанның ұлттық мұражайында және басқа мұражайлар мен жеке коллекцияларда бар.

Суретші және жазушы Александар Бренер өзінің «Өлтірілген суретшілердің тіршілігі» атты кітабында Хальфин туралы былай дейді: «Рустам көркемсуретке жәй ғана қолөнерші және өз бетімен үйренген адам ретінде емес, қуатты модернистік дәстүрдің, яғни Сезанн мен Сераның, Брак пен Пикассоның, Малевич пен Стерлиговтың, Робер Делоне мен Серж Поляковтың, Николь де Сталь мен Джорджо Морандидің шәкірті ретінде келді. Рустам бұл бағытты «пластикалық пішін қалыптастыру» деп атады және оны жаңа сурет өнеріндегі ең маңызды құбылыс санады. «Пластика» оның сүйікті ұғымы болды. Пластиканы ол алғашқы, тактил тәжірибенің саналы қарас, тәрбиелі көзбен бірігуі деп қабылдады[6].

Көрмелері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Рустамның туындылары 51-ші Венеция биенналесіндегі Орталық Азия павильоны (2005), Off the Silk Road: No Mad's Land, Haus der Kulturen der Welt, Берлин (2002), re-orientation: Kunst zu Mittelasien, ACC Gallery, Веймар (2002) секілді беделді көрмелерге қойылды.

Негізгі көрмелері[7]:

1981 – «Төртеудің көрмесі». Лидия Блинова мен Рустам Хальфиннің пәтерінде. Алматы, Қазақстан.

1982 – «1+1+1+1». Сәулетшілер Одағы, Алматы, Қазақстан.

1985 – «Рустам Хальфин. Кескіндеме өнері». Т.Н. Глебова шеберханасы. Ленинград, КСРО.

1986 – «Бейресми өнердің көрмесі». Көркемсурет көрмесінің дирекциясы, Алматы. Қазақстан.

1988 – «Стерлигов, оның оқушылары мен ізбасарлары». Ленинград облысы мұражайлар қауымдастығының дирекциясы. Ленинград, КСРО.

1989 – «Өнер орталығы». Көркемсурет көрмесінің дирекциясы, Алматы, Қазақстан. «Қиылыс». Көркемсурет көрмесінің дирекциясы, Алматы, Қазақстан.

1990 – «Стерлигов тобы. Қала тарихының мұражайы. Ленинград, КСРО.

1991 – «Кеңестік кескіндеменің көрмесі». Аделаида, Австралия. «7+1». Суретшілер Одағы Архангельск бөлімшесінің көрме залы. Архангельск, КСРО. «Стерлигов тобы». Юсупов Сарайы, Ленинград, КСРО. «Заманауи суретшілер Малевич құрметіне». Мемлекеттік Третьяков галереясы, Мәскеу, КСРО.

1992 – «Суретшілер кварталы». Көркемсурет көрмесінің дирекциясы, Алматы, Қазақстан. «Арт-Контакт». «Манеж» орталық көрме залы. Санкт-Петербург, Ресей. «Малевичке». Каренин галереясы, Вена, Австрия

1994 – «Қол және көз». Жеке көрмесі. Студия 20 галереясы Мәскеу, Ресей. Петербург биенналесі. «Манеж» орталық көрме залы, Санкт-Петербург, Ресей.

1995 – «Галарея парады». «Ескендір» галареясының презентациясы Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы, Алматы, Қазақстан Эротика және астрология. «Ұласу Арт» галереясы, Алматы, Қазақстан.

1996 – «Жеке жиналыстардағы өнер». Орталық Мемлекеттік тарихи мұражай. Алматы, Қазақстан. «Қазақстан суретшілерінің 10 каталогы көрме – презентациясы». «Тәңірі Ұмай» галареясы, Алматы, Қазақстан. «Пошташының әні». Қазақ бизнес клубы, Алматы, Қазақстан. «Л. Б. құрметіне», Рух галереясы, Галереялар парады-96, Ә. Қастеев атындағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өнер музейі, Алматы.

1997 – «Рустам Хальфин кескіндемесі және Георгий Трякин-Бухаров мүсіні». «Азия Арт» галереясы, Алматы, Қазақстан. «Форма арқылы». Көркемсурет мұражайы, Самара, Ресей. «Суретшінің терісі». Галерея парады, «Азия Арт» галереясының презентациясы, Алматы, Қазақстан «Арт-дискурс». Іле Алатауы тауларындағы обсерватория. Қазақстан. «Адам құқығы: Terra incognita». Қазақ бизнес клубы, Алматы, Қазақстан. «Адам құқығы: Екінші тыныс». Қазақ бизнес клубы, Алматы, Қазақстан.

1998 – «Шекараны сезіну». Галарея парады, «Азия Арт» галереясының презентациясы Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы, Алматы, Қазақстан. «Өзіндік сәйкестілік: футурологиялық болжамдар» СЦСИ бірінші жылдық көрмесі, «Мәскеу» дүкені, Алматы, Қазақстан «Ұшатын ақ» презентациясы Өнер мұражайы, Қарағанды, Қазақстан.

1999 – «Экстремалды дефиле». «LOOK» галереясы Алматы, Қазақстан. «Нөлдік деңгей. Саз балшық жобасы». «LOOK» галереясы Алматы, Қазақстан. «Шығыс-Батыс. Шекаралық кездесу». Самар облысы Ширяево ауылы, Ресей. «LOOK» галереясының презентациясы Рустам Хальфиннің туған күні. «LOOK» галереясы Алматы, Қазақстан. Еуразиялық аймақ. «Манеж» көрме залы, Мәскеу. Ресей

2000 – «Арт Мәскеу 2000». Суретшінің орталық үйі, Мәскеу, Ресей.

2001 – «Media city» фестивалі Виндзор, Канада. Жаңа түсімдер. Орталық Азиядан Зиммерли мұражайы, Нью-Джерси штаты, АҚШ. Валенсиядағы алғашқы биеннале, Валенсия, Испания.

2002 – No mad’s land. Әлем мәдениетінің үйі, Берлин, Германия. «Инвентаризация» СЦСИ видеоартфестивалі Неміс театры, Алматы, Қазақстан. Re-orientation. АСС галереясы. Веймар, Германия. «Тәңірі Ұмай» халықаралық өнер фестивалі Алматы, Қазақстан.

2003 – Nordic Nomads, CAC Contemporary Art Centre, Вильнюс.

2005 – «Рустам Хальфин. Жеке көрмесі». «Тәңірі Ұмай» галереясы, Алматы.

2007 – Rustam Khalfin. Retrospective. Love Races, White Space Gallery in St Peter’s, Лондон Intim – In Time, Соростың заманауи өнер орталығы, Алматы.

2016 – «Еуразиялық утопия», МЗӨО, Мәскеу.

2020 – Рустам Хальфин. Айнасыз автопортрет. Ә. Қастеев атындағы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік өнер музейі.

Кураторлық жобалар:

1996 – «Ашудың күзгі қимылдары». Л. Блинованы еске алу. Қазақ бизнес клубы, Алматы, Қазақстан.

1997 – «Суретшінің терісі». Галарея парады, Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы, Алматы, Қазақстан. Жалқау жоба. Іле Алатауы тауларындағы обсерватория. Қазақстан.

1998 – «Үлкен әйнек». Галарея парады шегін сезіну, Ә.Қастеев атындағы Мемлекеттік өнер мұражайы, Алматы, Қазақстан.

1999-2000 – «Нөлдік деңгей. Саз балшық жобасы». «LOOK» галереясы Алматы, Қазақстан.

2000 – «Коммуникациялар: өзара іс-қимыл тәжірибелері» екінші жылдық көрмесі кураторлық тобының мүшесі. Алматы, Қазақстан.

Марапаттары:

1974 – Алматы қаласында Республика алаңындағы үйлерді жобалауға қатысқаны үшін жас сәулетшілердің шығармашылығын бүкілодақтық байқау дипломы. Мәскеу, Ресей.

1999 – Үшінші премия (Г. Трякиный-Бухаров және Л. Тұрғанбаевамен бірлесіп) «Өзіндік сәйкестілік: футурологиялық болжамдар» СЦСИ бірінші жылдық көрмесінің халықаралық қазылар алқасы, Алматы, Қазақстан.

Мұрасын қорғау[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2021 жылы суретшінің інісі және мұрагері Руслан Хальфин Рустам Хальфин атындағы қазақстандық қоғамдық қордың негізін қалады[8]. Ұйымның мақсаты – Рустам Хальфин шығармашылығын сақтау және зерттеу. Қорды Қазақстанда танымал және беделді мамандардан тұратын қамқорлық кеңес басқарады[9].

Рустам Нұрмұхамедұлы Хальфин мұрасының барлық құқығы мұрагер Руслан Хальфинге тиесілі[10].

Суретші Рустам Халфин туралы естеліктер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Рустам Халфин Стерлигов мектебінің ізбасары ретінде бастаған, әрі кейіннен өнердегі өзінің бірегей үстеме элементін жасап шығарып, осылайша әлемдік заманауи өнерді Қазақстанның мәдениетімен байланыстырған. Оның өнердегі жаңашылдығы мен бұл салаға деген ықпалын арнайы сұхбатта суретшінің жолдасы, көрнекті қоюшы режиссер Валерий Кострин[11] және куратор, галерист, әрі Қазақстанның Ұлттық мұражайының Қазіргі заманғы өнер орталығының бұрынғы басшысы Роза Әбенова талқылайды.  Бейнежазба Рустам Халфиннің ресми youtube-арнасында 2024 жылдың наурыз айында жарияланған еді.

Сұхбат барысында Валерий Кострин және Роза Әбенова суретші Рустам Халфиннің Қазақстан мен Орталық Азияның қазіргі заманғы өнеріне деген ықпалын талқыға салады. Олар суретшінің жаңа технологиялардың алдыңғы қатарында болған адам ретіндегі рөлі мен Казимир Малевичтің шәкірті Владимир Стерлиговпен қаланған Стерлигов мектебімен деген байланысын атап көрсетеді. Кострин сәулет пен көркем сурет салаларындағы терең білімге ие Халфиннің өнерге деген өзінің үстеме элементін әкеле отырып, оның, тіпті, абстрактілі ғарыштық экспрессия деңгейіне шыққанын сипаттайды. Халфин сәулетші бола отырып, керемет сурет сала білген және Стерлигов мектебі арқылы авангардтың жалғасуы туралы әңгімелеген, әрі бұл оған шабыт сыйлаған және шығармашылығының көкжиегін кеңейте түскені айқын.

Рустам Халфиннің шығармашылық мұрасының онлайн мұрағаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2024 жылдың 12 наурызында Қазақстанда Руслан Халфин [12] суретші Рустам Халфиннің шығармашылық мұрасының LOOK Gallery[13] деп аталатын онлайн мұрағатын ашқан еді. Мұрағат 900 астам цифрлық суреттерді, соның ішінде көркем және графикалық жұмыстар, суретшінің жеке фотосуреттері, бейне-арт, энвайронменттер, сондай-ақ инсталляциялар мен перформанстардың фотосуреттерін қамтиды. Сонымен бірге мұрағатта суретшінің іскерлік хат алмасуы, беймәлім мақалалары мен жарияланбаған мәтіндері де ұсынылған. Бүгінде артефактілердің шамамен 3000 бірлігі цифрланған, әрі атрибутталғаннан кейін олар суретшінің онлайн мұрағатына енгізілетін болады.

Бұл мұрағат қазіргі заманғы өнер саласының кәсіпқойлары, жас суретшілер, бейіндік жоғары оқу орындарының студенттері мен жалпы жұртшылық үшін үлкен қызығушылық тудыратыны хақ. Ол деректерді жинақтау, жүйеге келтіру және цифрландыру бойынша Рустам Халфин мұрасының қоры жүргізген екі жылдық жұмысының нәтижесінде құрылған. Мұрағат өткен ғасырдың 80-ші жылдарынан бастап 2008 жылға дейінгі материалдарды қамтып отыр, әрі мұндағы жұмыс әлі де жалғасып келеді.

Мұрағат 1999 жылы Рустам Халфин негізін қалаған галереяның құрметіне қойылған LOOK Gallery атауына ие, ол жерде суретші өзінің инсталляцияларын, жобалары мен перформанстарын жасаған. Мұрағат қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде қолжетімді.

Мұрағаттың ашылуы Рустам Халфиннің шығармашылығын халықаралық арт-сахнада одан әрі насихаттау және ілгерілету бойынша жоспарлармен бірге жүреді. 2025 жылы Almaty Museum of Arts жаңа мұражайында суретшінің шығармашылығы туралы монографияның шығарылуы мен мұражайдың тұрақты экспозициясында жұмыстары көрмесінің ашылуы жоспарланып отыр.

Әдебиет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • Сұлтанбаева, Зитта / Нұриева, Ася. «Алматының арт атмосферасы» — Алматы, 2016. ISBN 978-601-7283-29-2
  • Rustam Khalfin Seeing through the artist’s hand - Whit space gallery London 2007. ISBN 978-0-9557394-0-8
  • Александр Бренер. «Өлтірілген суретшілердің тіршілігі» – Мәскеу, 2017. ISBN 978-5-87987-110-4
  • Нәзипа Еженова. «Тірі өрім» – "Целинный" заманауи мәдениет орталығы, 2020. ISBN 978-601-06-6792-1

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Tselinny Center of Contemporary Culture Цикл лекций «Кто такой Рустам Хальфин?»  (орыс.) (29 апреля 2021).
  2. ↑ Выставка «Рустам Хальфин. Автопортрет без зеркала» (17 шілде 2020).
  3. ↑ Үлгінің {{cite web}} барлық параметрлері жазылуы тиіс. САМЫЙ КРЕПКИЙ ЖЕЛУДЬ ФРАНЦУЗКИХ ЛЕСОВ  (орыс.) (2010).
  4. ↑ Искусство Центральной Азии: Актуальный Архив. Каталог 1го павильона Центральной Азии, 51 la Biennale di Venezia (2005).
  5. ↑ Үлгі қатесі: қара {{Мақала}}
  6. ↑ Үлгі қатесі: қара {{Кітап}}
  7. ↑ Рустам Хальфин. Резюме  (орыс.).
  8. ↑ Фонд имени художника Рустама Хальфина открыли в Казахстане (3 қараша 2021).
  9. ↑ Үлгі қатесі: қара {{Мақала}}
  10. ↑ Охрана наследия Рустама Хальфина  (орыс.).
  11. ↑ Валерий Кострин.
  12. ↑ Охрана наследия Рустама Хальфина  (орыс.).(қолжетпейтін сілтеме)
  13. ↑ В Казахстане открылся онлайн-архив творческого наследия художника Рустама Хальфина (2024-13-03).
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Рустам_Хальфин&oldid=3340593» бетінен алынған