Қара теңіз биосфералық қорығы

Қара теңіз биосфералық қорығы укр. Чорноморський біосферний заповідник
ХТҚО санаты — Ia (Қатаң табиғи резерват)
Жалпы мағлұмат
Ауданы	109 254,8
Құрылған уақыты	14 шілде 1927 жыл
Басқаратын ұйым	Украинаның Ұлттық ғылым академиясы
Орналасуы
46°10′29″ с. е. 31°33′03″ ш. б.46.1747° с. е. 31.5507° ш. б. / 46.1747; 31.5507
Ел	Украина
Аймақ	Херсон облысы, Николаев облысы
Ең жақын қала	Голая Пристань
Қара теңіз биосфералық қорығы
Қара теңіз биосфералық қорығы Ортаққорда

Қара теңіз биосфералық қорығы (укр. Чорноморський біосферний заповідник) — Украинаның Херсон және Николаев облыстарының аумағында орналасқан биосфералық резерват. Аумағы – 109254,8 га. Оны Украинаның Ұлттық ғылым академиясы басқарады. Қорық әкімшілігі Херсон облысы, Голая Пристань қаласында орналасқан.

Қорық Украинадағы ең үлкен қорықтардың бірі болып табылады. Қорықтың негізгі мақсаты – қыстайтын ұя салатын және қоныс аударатын құстарды, сондай-ақ құмды, шөлді далалардың бірегей кешендерін қорғау.

Географиясы

Қорықтың тарихы 1927 жылы басталады, кейін теңіз қорығының үстіндегі бөлігі ашылғаннан кейін (1933 ж.) қорық өзін-өзі қорғау және ғылыми-зерттеу мекемесіне айналды. Ол 1933 жылы тәуелсіз табиғатты қорғау және зерттеу мекемесі болды. 1984 жылы қорық биосфера мәртебесін алды. 2006 жылы Херсон облыстық кеңесінің шешімімен қорық аумағы 21 мың гектарға жуық кеңейтілді.

Климаты жылы, жағалық орналасуына қарамастан, континенттік және құрғақ. Салыстырмалы түрде төмен ауа ылғалдылығымен, аз бұлттылығымен, шамалы жауын-шашынмен және ауа температурасының ауытқуының салыстырмалы түрде үлкен тәуліктік және жылдық амплитудасымен сипатталады. Жылдық орташа температура 10,8°C.

Қара теңіз биосфералық резерваты Қара теңіздің солтүстік жағалауында және Қара теңіздің Тендров және Ягорлыцкий шығанақтарындағы аралдарда орналасқан. Қорық Украинадағы ең үлкен қорықтардың бірі болып табылады, барлық қорықтар аумағының 40% алып жатыр. Қорықтың аумағы Украинаның оңтүстігіндегі жағалаудағы әртүрлі ландшафттарды бейнелейтін бірнеше аймақтардан тұрады. Сазды және құмды далалардың бөлек шашыраңқы жерлерін, емен, қайың, көктерек және қара албырт тоғайларын, шұңқырларды, тұзды және тұщы көлдерді, шығанақтарды қамтиды. Қорықтың құрамына кіретін Смоленый, Орлов, Бабий теңіз аралдары дүние жүзіндегі қарабас шағалалардың ең үлкен ұя салатын жері болып табылады.

Қорықтың қазіргі ауданы 100 мың гектарды құрайды: оның 77 мың 900 гектары Тендров және Ягорлицкий шығанақтарының акваториясы, сондай-ақ бір шақырымдық ашық теңіз белдеуі, 14 мың 148 гектары құрлық бөлігі.

2004 жылы Бехтер ауылы маңындағы аумақта емдік қасиеті бар гейзер ашылды. Тереңдігі 1572 м. Температурасы жыл бойына 65°C. Кейіннен жер астынан ағып жатқан бұлақ негізінде емдік ванналарды қабылдауға арналған бассейн (температура небәрі 45-50°С) жабдықталды. Бұл бұлақ көзі тірек-қимыл аппаратына, қалқанша безіне, жүйке жүйесіне және тыныс алу жолдарына пайдалы әсері бар екені анықталды.

Қорықтың табиғаты

Қорық аумағында омыртқалы жануарлардың 450-ге жуық түрі, омыртқасыздардың 4000-нан астам түрі және өсімдіктердің 700-ден астам түрі бар. Оның ішінде сүтқоректілердің 18 түрі, құстардың 57 түрі, жәндіктердің 37 түрі және өсімдіктердің 41 түрі Украинаның Қызыл кітабына және Еуропаның Қызыл тізіміне енгізілген.

Қорық құстардың нағыз патшалығы болып табылады, оның үш жүзден астам түрі бар. Олардың үштен бірі өз аумағында ұя салады, ал қалғандары қыстау және қоныс аудару кезінде кездеседі. Қорықтың жағалау-аралдық бөлігінде 125 сулы-батпақты құстардың түрі тіркелген. Олардың ішінде шағала, қарақұйрық, балшықшы, үйректер бар.

Шығанақта – аққулардың, балшықшылардың, сутартарлардың жаппай қыстауы мен көбейетін орны. Ұшып өтетін құстар ішінде қаздар, торғай тәрізділер және басқа құстар бар. Олар үшін резерваттың алатын орны ерекше. Қорық аумағында ұя салатын сирек кездесетін қарала шалшықшы, теңіз шүрілдегі, кәдімгі гага, секпілтөс бейнарық, қарабас шағала, аққұйрықты субүркіт, алқызыл аққұтан, аққұтан және т.б.кездеседі.

Қара теңіз биосфералық қорығының өсімдіктер әлемі әртүрлі және ерекше. Оның аумағында ормандар, шабындықтар, тұзды батпақтар, теңіз далалары бірлестіктері өзінің бастапқы түрінде сақталған. Мұнда бүкіл әлемде таралуының шектеулі болуына байланысты ерекше қорғалатын түрлердің саны артып келеді. Волыжын орманы ерекше қызығушылық тудырады, онда қандыағаш, көктерек және талды-қайыңды тоғайлар басым. Қайыңды орманның ортасында жабысқақ қандыағаш басым. Кәдімгі емен, долана, көктерек сияқты түрлері өседі. Мұнда 300 жылдық емен ағаштары сақталған. Орманның шөп жамылғысы да алуан түрлі.

Қорықтың жануарлар дүниесі де алуан түрлі, сүтқоректілердің 66 түрі бар. Олардың көпшілігі орманды дала аймақтарында таралған. Қорықтағы жыртқыштардың ішіндегі ең сирек кездесетін түрі – еуропа қара күзені мен өзен кәмшаты, борсық, тас сусары. Кеміргіштердің арасында - құм сусоқыры, қосаяқтар тән. Олар Украинаның Қызыл кітабына енгізілген. Қорықта жабайы шошқалар, қоңыр қояндар мен жарқанаттар көп.

Бауырымен жорғалаушылардың арасынан ағаштарда жорғалайтын төрт жолақты жылан мен сары қарын жыланды атап атауға болады. Дала жыландары өте көп. Бұл жыландар Украинаның Қызыл кітабына енгізілген. Барлық ерекше қорғалатын аумақтарда кәдімгі сарыбас жыланды және су жыландарын, кесірткелер мен батпақ тасбақаларын көруге болады.

Қазірдің өзінде қорықта омыртқасыздардың 4000-нан астам түрі белгілі. Олардың ішінде жәндіктердің 3000-ға жуық түрі, өрмекшітәрізділердің 300-ден астам түрі бар. Қорғалатын және оған жақын орналасқан акваторияларда балықтың 88 түрі анықталды. Мұнда кефаль, глосса және бұзаубас балық кездеседі. 13 түрі Украинаның Қызыл кітабына енгізілген.