Аргумент картасы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Схемалық аргумент картасы, онда тұжырымдама (немесе қорытынды), растайтын аргументтер мен терістеулер, сондай-ақ терістеу тұжырымы көрсетілген.

Аргумент картасы (ағылш. Argument map, немесе Аргумент диаграммасы) — бейформал логика мен философияда аргумент құрылымының визуалды көрінісін білдіреді. Аргумент картасы аргументтің басты компоненттерін қамтиды, олар дәстүрлі түрде қорытынды (conclusion) және алғышарттар (premises) деп, ал кейде тұжырымдама (contention) және негіздемелер (reasons) деп аталады.[1] Аргумент карталары сондай-ақ бірлеспе алғышарттарды (co-premises), терістеулерді (objections), қарсыдәлелдерді (counterarguments), жоққа шығаруды (rebuttals) және леммаларды көрсете алады. Аргумент картасының түрлі стилдері бар, бірақ олардың функиясы көбінесе бірдей болып келеді, әрі аргументтің тұлғалық дәріптеулері мен арақатынастарын білдіреді.

Аргумент картасы оқыту контекстінде және сыни ойлауда қолданылады.[2][3][4][5][6][7][8] Картаға түсірудің мақсаты аргументтердің логикалық құрылымын ашу, негізделмеген болжамдарды анықтау, аргументтік қортындыны растау деңгейін бағалау және пікірталасты түсінуге көмектесу. Аргументтік карталар көбінесе зілмауыр проблемалардағы (Wicked problem) мәселелерді, идеяларды және аргументтерді талқылауға арналады.

Аргументтік картаны басқа екі түрлі түйін-сілтеме диаграммасы болған Ұғым картасымен, немесе Сана картасымен шатастыруға болмайды, олардың түйіні мен сілтемесі ұқсамаған талаптар бойынша құрылған.[9][10][11]

Түйінді ерекшеліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ғалымдар жағынан түрлі аргумент карталары ұсынылған, бірақ ең кең тарағаны Крис Рид пен Гленн Роу стандартты диаграмма деп атаған нұсқасы,[12] ол әрқайсысы қорытынды жасауға алып келетін зерделеулерден құралған ағаштық құрылымнан тұрады. Қорытындысы ағаштың басында болып, зерделеулер соған өрлей ме, әлде қорытындысы түбінде болып, зерделеулер соған қарай құлдай ма деген мәселеде консенсус жоқ. Тағы бір түрлі диаграмма аргументті солдан оңға қарай бейнелейді.[13]

Дуглас Н.Уолтон және оның әріптестерінің айтуынша, аргумент картасы екі негізгі компоненттен тұрады: "Бір компоненті - нүктелер түрінде тізілген бір топ шеңберленген сандар. Әрбір сан бір тұжырымның (алғышарт немесе қорытынды) аргументтік диаграммасын бейнелейді. Енді бір компонент нүктелерді жалғайтын бір топ сызықтар, немесе жебешелер. Әрбір сызық (жебеше) ой қорытуды (inference) білдіреді. Нүктелер мен сызықтардың бүкіл желісі берілген аргументтегі пайымдауға шолу жасаудың бір түрі есептеледі..."[14] Аргумент картасының компьютер бағдарламасының жарыққа шығуына ілесіп, сандар емес, нақты тұжырымдардан құралған аргумент картасы жалпыласа бастады.

Аргумент карталарын сипаттау бойынша қолданылған терминология бойынша келіспеушіліктер бар,[15][16] дегенмен стандартты диаграмма келесі құрылымдарды қамтиды:
Тәуелді алғышарт, немесе Бірлеспе алғышарт, мұнда ең болмағанда бір байланысқан алғышарт соңғы қорытындыны растаудан бұрын басқа алғышартты қажетсінеді: Осындай құрылымы бар аргумент "байланысқан аргумент" деп аталады.[17]

Тұжырым 1 мен 2 - "Тәуелді алғышарт", немесе "Бірлеспе алғышарт".

Тәуелсіз алғышарт - алғышарт қорытындыны дербес растай алады: тәуелсіз алғышарттар байланыса келіп қорытындыны неғұрлым сенімді ете түсетініне қарамастан, бұл басқа алғышартпен бірікпесе, алғышарт растай алмайтын жағдайдан өзгеше болады. Егер бірнеше алғышарт немесе алғышарттар тобы түпкілікті қорытындыға әкелетін болса, аргумент "жинақталған" (convergent) сипатта болады. Бұл шашырамалы (divergent) аргументтен парықталады, онда екі бөлек қорытындыны растау үшін бір алғышарт қолданылуы мүмкін.[18][19]

Тұжырым 2, 3, 4 - "тәуелсіз алғышарттар"

Аралық қорытындылар, немесе қосалқы қорытындылар, мұнда бір пікірді келесі пікір растайд, ал ол ары қарай мәлім пікірді, яғни соңғы қорытындыны, немесе басқа бір аралық қорытындыны растайды: Төмендегі диаграммада, тұжырым 4 аралық қорытынды есептеледі, өйткені ол 5 тұжырымға қатысты қорытынды, ал бірақ соңғы қорытындыға қатысты алғышарт есептеледі, яғни ол тұжырым 1-дің алғышарты. Егер, кем дегенде бір аралық қорытындыға қатысты пікірлер шынжыры (тізбегі) болса, мұндай аргумент әдетте "тізбекті аргумент", немесе "шынжырлы аргумент" деп аталады.

Тұжырым 4 - "аралық қорытынды", немесе "қосалқы қорытынды".

Осы құрылымдардың әрқайсысы аргумент картасында тең шамадағы "қорапша және сызықша" тәсілімен бейнеленуі мүмкін. Келесі диаграммада "пайым" (contention) жоғары жағында көрсетілген, ал оған байланысқан қорапша бір, немесе бірнеше "алғышарттарды" қамтитын "себептерді" білдіреді. Жасыл жебеше пайымды растайтын екі себепті білдіреді:

Қорапша, және сызық диаграммасы. (Жоғарыдан төмен қарай оқылады. Пайым: Алберт ақылды. Негіз: Алберт философ. және: Барлық философтар ақылды.)

Аргумент карталары қарсы аргументтерді де көрсете алады. Төмендегі диаграммада екі "терістеу" (objections) пайымды әлсіретеді, ал негіздер терістеу "алғышарттарын" растайды:

Терістеу қолданылған аргумент нұсқасы (жоғарыдан төмен қарай: Пайым: шлем велосипедшіге міндет. Терістеу: Велосипед мінуге шлем кедергі болмаған жағдайда ғана шлем кию міндет. және: Шлем сатып алу велосипед мінуге кедергі келтіреді. т.б.)

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Freeman, James B. (1991). Dialectics and the macrostructure of arguments: a theory of argument structure. Berlin; New York: Foris Publications. ISBN 978-3110133905. OCLC 24429943. Retrieved 2016-02-24. pp. 49–90
  2. ↑ Davies, W. Martin (Summer 2012). "Computer-aided argument mapping as a tool for teaching critical thinking". International Journal of Learning and Media. 4 (3–4): 79–84. doi:10.1162/IJLM_a_00106.
  3. ↑ Facione, Peter A. (2016) [2011]. THINK critically (3rd ed.). Boston: Pearson. ISBN 978-0133909661. OCLC 893099404
  4. ↑ Fisher, Alec (2004) [1988]. The logic of real arguments (2nd ed.). Cambridge; New York: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9780511818455. ISBN 978-0521654814. OCLC 54400059. Retrieved 2016-02-24.
  5. ↑ Kelley, David (2014) [1988]. The art of reasoning: an introduction to logic and critical thinking (4th ed.). New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0393930788. OCLC 849801096
  6. ↑ Kunsch, David W.; Schnarr, Karin; van Tyle, Russell (November 2014). "The use of argument mapping to enhance critical thinking skills in business education". Journal of Education for Business. 89 (8): 403–410. doi:10.1080/08832323.2014.925416
  7. ↑ Walton, Douglas N. (2013). Methods of argumentation. Cambridge; New York: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139600187. ISBN 978-1107677333. OCLC 830523850. Retrieved 2016-02-24.
  8. ↑ Walton, Douglas N. (2013). Methods of argumentation. Cambridge; New York: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139600187. ISBN 978-1107677333. OCLC 830523850. Retrieved 2016-02-24.
  9. ↑ Davies, W. Martin (November 2010). "Concept mapping, mind mapping and argument mapping: what are the differences and do they matter?". Higher Education. 62 (3): 279–301. doi:10.1007/s10734-010-9387-6.
  10. ↑ Hunter, Lawrie (2008). "Cmap linking phrase constraint for the structural narrowing of constructivist second language tasks" (PDF). In Cañas, Alberto J.; Reiska, Priit; Åhlberg, Mauri K.; Novak, Joseph Donald (eds.). CMC 2008: Third International Conference on Concept Mapping, Tallinn, Estonia and Helsinki, Finland, 22–25 September 2008: proceedings. 1. Tallinn: Tallinn University. pp. 146–151. ISBN 9789985585849.
  11. ↑ Okada, Alexandra; Buckingham Shum, Simon J; Sherborne, Tony, eds. (2014) [2008]. Knowledge cartography: software tools and mapping techniques. Advanced information and knowledge processing (2nd ed.). New York: Springer. doi:10.1007/978-1-4471-6470-8. ISBN 9781447164692. OCLC 890438015. Retrieved 2016-02-24. pp. vii–x, 4
  12. ↑ Reed, Chris; Rowe, Glenn (2007). "A pluralist approach to argument diagramming" (PDF). Law, Probability and Risk. 6 (1–4): 59–85. doi:10.1093/lpr/mgm030. Retrieved 2016-02-24.
  13. ↑ Walton, Douglas N. (2013). Methods of argumentation. Cambridge; New York: Cambridge University Press. doi:10.1017/CBO9781139600187. ISBN 978-1107677333. OCLC 830523850. Retrieved 2016-02-24.
  14. ↑ Reed, Chris; Walton, Douglas; Macagno, Fabrizio (March 2007). "Argument diagramming in logic, law and artificial intelligence". The Knowledge Engineering Review. 22 (1): 87. doi:10.1017/S0269888907001051.
  15. ↑ Freeman, James B. (1991). Dialectics and the macrostructure of arguments: a theory of argument structure. Berlin; New York: Foris Publications. ISBN 978-3110133905. OCLC 24429943. Retrieved 2016-02-24.
  16. ↑ Reed, Chris; Rowe, Glenn (2007). "A pluralist approach to argument diagramming" (PDF). Law, Probability and Risk. 6 (1–4): 59–85. doi:10.1093/lpr/mgm030. Retrieved 2016-02-24
  17. ↑ Harrell, Maralee (August 2010). "Creating argument diagrams". academia.edu.
  18. ↑ Freeman, James B. (1991). Dialectics and the macrostructure of arguments: a theory of argument structure. Berlin; New York: Foris Publications. ISBN 978-3110133905. OCLC 24429943. Retrieved 2016-02-24.
  19. ↑ Harrell, Maralee (August 2010). "Creating argument diagrams". academia.edu.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Аргумент_картасы&oldid=2796636» бетінен алынған