Ақсақ киік (аңыз)
"Ақсақ киік" — ертеден ауыздан ауызға таралып келе жатқан байғұс киіктің аянышты жолмен қаза болғаны жайындағы аңыз. Осы аңыздың Сәкен Сейфуллин жазған қысқаша үзіндісі бар:
Арқаның Бетпақ деген даласы бар, Бетпақ шөл, ойлы-қырлы панасы бар. Сол жерде ел жоқ, көл жоқ өсіп-өнген, Жәндіктің киік деген баласы бар...
Киікті қазақ және дейді бөкен, Бетпақты байғұс бөкен қылған мекен. Киікті атып аңшы өлтіргенде, Жазықсыз жан өлді деп ойлай ма екен...
Бөкеннен сұлу аңды мен көрмедім, Басқаға жануарды-ау теңгермедім. Көздері мөлдір қара ақ бөкенді, Адамның баласынан кем көрмедім...
Азайды соңғы кезде байғұс бөкен, Мың-мыңдап баяғыда жүреді екен. Бұл күнде келе жатқан жолаушыға, Кездесіп анда-санда саяқ некен.
Кей қазақ әдет қылған киікті атып, Мүйізін пайда қылып, шетке сатып. Сандалған бір киікке ұшырастым, Бір жылы Бетпақ шөлде келе жатып.
Бетпақта келе жатты ақсақ киік, Сандалып қаңғырақтап басын иіп. Пана іздеп шыбын жанға сүйретіліп, Мергеннің кеудесінде оғы тиіп.
Тамады қара жерге аққан қаны, Қиналып ентігеді шыбын жаны. Боялып ақ денесі қызыл қанға, Келеді әлі бітіп, жығылады...
Сандалып келе жатты ақсақ киік, Бір тоқтап, анда-санда әлін жиып. Ақбөкен сахараның бота көзі, Атты екен қандай мерген көзі қиып?..
Бота көз сахарада қына терген, Кім екен жапан түзде сені көрген? Аяныш сезімі жоқ бір қазақ-ау, Дәл көздеп жүрегіңе атқан мерген!..
Қысқаша мазмұны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Арқаның Бетпақ деген елсіз-көлсіз даласында мергендер дамыл қылмый бірте-бірте азайып келе жатқан бейшара киікті атады. Бұл өлең жолдарында адамдардан жазасыз киіктерді атпауды, аяныш сезімі жоқ қатігез жан болмауды сұрайды.
Кейіпкерлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Киік — өзге аңға теңелмейтін сұлу жануар ретінде сипатталады. Түр келбетін ақын былайша суреттейді: "Қап-қара екі көзі мөлдіреген, Әдемі екі танау желбіреген."
- Аңшы — аяныш сезімі жоқ қатігез адам ретінде сипатталады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Қазақ Әдебиеті. Хрестоматия: Орыс тілінде білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған оқулық / Әбдезұлы Қ., Тұрсынғалиева С.Ч., Астана: "Арман-ПВ" баспасы, 2012. -176 бет.