Ақ тағам

Ақ тағам - төрт түлік малдан алынатын, тағамға пайдаланатын негізгі өнімнің бір түрі - сүттің, сүт тағамдарының жалпы атауы. Мал сауылатын жылы мезгілде, яғни сауын уақытында жазғы тамақтануда сүт тағамдары басым болып келетін мерзімдік ерекшелігі болады. Жаз айларында сүтті пісіріп ішу, шұбат, қымыз ашыту, айран ұйтып ішумен қатар, сүттен түрлі жолдармен қысқы азық қорын дайындайды. Төрт түлік түгел сауылып, сүт, сүттен жасалған түрлі тамақтарды «ақ», «су тамақ», «ақ баласы», «ағарған» (соңғысы батыс өлкеге тән) деп атап, оны «ағы бардың бағы бар» деп ерекше қадірлейді. Сүттен жасалған тағамдарды ақ, ағарған деп айту түрікмен, әзірбайжан, қарақалпақ, моңғол, тува сияқты халықтарда да қолданылады.

Қазақтар қой, ешкі, жылқы, сиыр, түйе сүтін түрлі тәсілдермен азыққа жаратады. Әр малдың жазғы уақытта сауылуы көк шыққаннан немесе мал төлдегеннен бастап күзде суалғанша, негізінен орта есеппен 6 айға созылады. Қой, ешкі күніне екі рет түсте және кешке, кей өлкелерде кешке ғана, ал жылқы мен түйе кемінде үш рет, әдетте екі сағат сайын бір рет, яғни 6-8 рет сауылады.

«Сауу мөлшері байланган биемен іңгендер санына байланысты. Әдетте, көп биені кеш байлап ерте ағытатын, өйткені, 3-4 сауынның сүті бір үйдің күнделікті керегін әр уақытта қамтамасыз етеді. Ал, шағын биелі үйлер ерте байлап кеш агытады да күніне 8-10 рет сауганда гана сабасын толтыра алатын» (Х.Арғынбаев). Сүттің қою не-месе суйықтығы және басқа да қасиеттері әр малда әр түрлі болып келеді - қоң жинауымен және жергілікті жердің шөп құнарының ерекшеліктеріне тығыз байланысты.