Бавеан
| Бавеан индон. Pulau Bawean | |
 | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Ауданы | 196,11 км² |
| Ең биік нүктесі | 655 м |
| Тұрғындар (2010 жыл) | 70 242 адам |
| Халық тығыздығы | 358,177 адам/км² |
| Орналасуы | |
| 5°47′47″ о. е. 112°39′37″ ш. б. / 5.7965° о. е. 112.6604° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 5°47′47″ о. е. 112°39′37″ ш. б. / 5.7965° о. е. 112.6604° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Архипелаг | Малай архипелагы |
| Акватория | Ява теңізі |
| Ел |  Индонезия |
| Аймақ | Шығыс Ява |
| Аудан | Гресик |
 Бавеан Ортаққорда | |
Бавеан (индон. Pulau Bawean, «Бавеан аралы») — Индонезия құрамына кіретін Ява теңізінде орналасқан арал. Аумағы — 196,11 км². 2010 жылдың шілде айында алынған мәліметтер бойынша аралда 70 242 тұрғын бар. Алайда, бавеандықтар 26 мыңнан кем емес (70 пайызы ерлер), уақытша шетелдерде тұруда. XIX ғасырдың бірінші жартысының өзінде-ақ бастау алған, тұрғындардың негізінен Индонезиямен көршілес Сингапур және Малайзия елдеріне массивті түрде жұмысқа бару мақсатында шығуы – аралдағы әлеуметтік-экономикалық өмірдің басты ерекшелігі болып табылады.
Атауы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Этимология[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ең танымал гипотезаға сәйкес, арал атауы көнеявандық «күн жарығы бар» - «ba(жарық) we(күн) an(бар)» тіркесінен пайда болған. Аңыз бойынша, көп уақыт тұманда адасумен болған явандық Маджапахит елінің теңізшілері дәл сол аралдың жағалауында күн жарығын көрді. Мұның алдында арал араб теңізшілерімен берілген Маджиди атауымен белгілі болған.
«Әйелдер аралы»[өңдеу | қайнарын өңдеу]
>Индонезияда Бавеан тұрмыстық та, БАҚ деңгейінде де «Әйелдер аралы» немесе «Бикештер аралы» атымен де белгілі. Бұл XIX ғасырдың соңында арал ерлерінің массивті түрде шетелдерге жұмысқа шығуынан әйелдер аралдың тұрақты тұрғындарының басым(2009 жыл бойынша – 77 пайыз) бөлігін құрауымен көрсетіледі.
Физика-географиялық сипаттамалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Географиялық орналасуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Арал Ява теңізінде Мадура атты өзге үлкенірек аралдың солтүстігінде – шамамен 150 км жерде орналасқан. Ауданы – 196,11 км². Дөңгелектенген формаға ие. Жағалауларында көптеген кішкене шығанақтар мен бухталар бар. Сонымен қатар кіші аралдар мен жартастар, маржан рифтері кездеседі.
Геологиялық құрылымы, пайдалы қазбалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Арал вулкандық шығу тегіне ие. Оның геологиялық құрылымы негізін магмалық тау жыңыстары құрайды(85 пайыз шамасында), кей жерлерде әктас, құмтас, доломиттер де кездеседі.
Жергілікті аудан сейсмикалық белсенді деп есептеледі: периодты түрде негізінен көшкіндер мен грунттар қозғалысымен жетектелетін жерасты дүмпулері болып жатады.
Арал оникстің үлкен қазба орындарына бай. Сонымен қатар онда таскөмір мен алтынның кішігірім қорлары кездеседі. Бавеан аймағы жақтағы шельфте 1960-шы жылдарда балсенді түрде зерттеле бастаған Индонезиядағы ең үлкен Бавеан I, Бавеан II, Шығыс Бавеан I, Шығыс Бавеан II-ге жататын мұнай мен газ кен орындары бар.
Жер бедері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аймақтың басым бөлігі белесті. Жазық болып тек тар жағалаудағы белдеу мен аралдың оңтүстік-батыс бөлігіндегі кішігірім аудан болып табылады. Рельеф орталық және батыс аймақта ең үлкен биіктікке ие.
Климат[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Климаты – тропикалық, муссонды, Индонезияның сол бөлігімен салыстырғанда – азырақ ылғалданған. Температураның жылдық және тәуліктік ауытқулары емескі. Алайда орташа температуралардың жайлап өсуінің тенденциялары бақылануда. 1993-2003 онжылдығы аралығында бұл көрсеткіш 1,15 –қа өсті. Жаңбырлы кезең желтоқсан айынан наурызға дейін жалғасады. Бұл кезеңде – солтүстік-батыс желдері, ал құрғақ кезеңде – шығыс желдері басымдық көрсетеді. Флора мен фауна
Бавеанның табиғи жағдайлары, жалпы, Явандыққа ұқсас. Бастапқыда оның басым бөлігі ылғалды тропикалық ормандармен жабылған, бірақ адамның шаруашылық қызметі нәтижесінде олардың аумағы бірте-бірте азайып, 20 ғасырдың аяғында аралдың аумағының 10% -нан аспай ды. Басқа 15% жасанды тик ағаштар отырғызды (Tectona grandis).
Жергілікті джунглилерге қырыққұлақ және мүк тәріздес, қалың, биік емес, аласа ағаштар тобы тән. Олардың кейбір түрлері Индонезияның басқа аймақтарымен салыстырғанда азырақ кездеседі.
Орхидтілер саны көп кездеседі. Ағаштардың әдеттегі тұқымдары - фикус (Ficus sp.), науклея (Nauclea sp.), симплокос железистолистный (Symplocos adenophylla). Өсімдіктердің кейбір түрлері көршілес Явада кездеспейді, көбінесе, кедір-бұдырлы канариум (Canarium asperum), көкшіл птернандра (Pternandra coerulescens) және носатая (Pternandra rostrata), иксора Микель (Ixora miquelii), малай ирвингиясы(Irvingia malayana).
Жағалаудың кейбір аймақтарында мангр тоғайлары кездеседі. Олардың негізгі түрлері: ақ соннератия (Sonneratia alba), үшкір ризофора (Rhizophora mucronata), цилиндрлі бругиера (Bruguiera cylindrica) және сүйектектес люмнитцера (Lumnitzera racemosa). Арал фаунасының елеулі өкілі, оның эндемигі – жергілікті шошқа-бұғысының тұр тармағы(лат. Cervus porcinus) болып табылады. Ол кейде бавеандық шошқа-бұғысы ретінде(лат. Axis kuhlii) дербес түрге бөлінеді. Бавеан символы болып саналатын бұл жануарлардың саны, 2000-жылдар ортасында 250-350 бас деп есептелінді. Индонезиялық заңнама бойынша бавеандық шошқа-бұғы ерекше күзетіледі.
Сондай-ақ, Бавеанда Mictyris brevidactylus шаяны, явандық макак-шаянжегіш (лат. Macaca fascicularis), явандық дикобраз(лат. Hystrix javanica), кішкентай цивета (лат. Viverricula indica), малай пальмалық циветасы(лат. Paradoxurus hermaphroditus) сияқты жануарлар мекендейді. Құстардан бақылдақ құтан(лат. Nycticorax nycticorax), жирен құтан(лат. Ardea purpurea), үлкен фрегат (лат. Fregata minor), шағалатұмсықты қарқылдақ (лат. Gelochelidon nilotica) таралған.
Бауырмен жорғалаушылардан алажабақ кесірткенің(лат. Varanus sp.), торлы питонның (лат. Python reticulatus) әртүрлі түрлері кездеседі. Айдарлы(қырлы) қолтырауынның (лат. Crocodylus porosus) аралға жүзіп шыққаны жайлы деректер бар. Бавиан табиғатын қорғау жөніндегі шаралар голландтық отаршылдық әкімшілігімен де жүзеге асырылған: 1932 жылы жалпы ауданы 4,556 гектар болатын 5 орман тракті қорық деп жарияланды. 1979 жылы аралда жергілікті фаунаны сақтау үшін 3 832 гектарға қорықша және барлық жабайы жануарлардың түрлері қорғалған 725 гектар қорық құрылды.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Доколониалды кезең[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Адамдардың Бавеанды қоныстану уақыты дәл анықталмаған. Орта ғасырдың басында аралдың айлақтары көбінесе Яван теңізінен өтетін теңізшілер үшін автотұрақ ретінде қызмет етті. Тұрақты елді мекендердің бар екендігі туралы алғашқы сенімді ақпарат XV ғасырға жатады.
Бавеан жайлы XVI—XVII дәуірлерге жататын аймақтық (негізінен – явандық) деректердің көбісі аралға мұсылман уағыздаушыларының келгендігімен байланысты. Арал тұрғындарының исламға жаппай көшуі 1601 жылы жергілікті раджа Бебилеононың (индон. Raja Bebileono) қайтыс болғанынан кейін және Бавеанның Явалан келген теолог Шейх Мауляна Умар Масудтың (индон. Syeh Maulana Umar Mas’ud) билігінің астына өткеннен кейін басталды.
Шейх Маулянаның құрған династиясы аралдың яван мемлекеттерінен тәуелсіздігін сақтап қалды. Шейх Мауляна мен Пурбонегороның сақталған мәйіттері аралда Индонезияның өзге бөліктерінің мұсылман қажылары барып тұратын қасиетті және Бавеанның негізгі тарихи көрікті жерлері ретінде құрметтеледі.
Колониалды кезең/Отаршылдық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Голландтықтардың Бавеанға алғашқы сапары теңіз саяхатшысы және отаршылдық көшбасшы Корнелис де Хаутманның жетекшілігімен Яваға жасаған алғашқы сауда экспедициясы кезінде болды. 1597 жылдың 11 қаңтарында экспедиция құрамына кіретін «Амстердам» кемесі арал жағасында ауыр зақымдар алып, сонда қалдырылып, голландтықтардың Малай архипелагын экономикалық игерудегі күрестегі басты бәсекелестері - португалдықтардың басып алу қаупімен өртелінген болатын.
XVII—XVIII ғасырларда аралға архипелагтың осы бөлігінде өз ұстанымын нығайтып жүрген Нидерланды Ост-Үнді компаниясының кемелері үнемі келіп тұратын. Арал ешбір маңызды экономикалық қызығушылық байқатпайтын және ең алдымен, Ява мен Калимантан арасында жүретін Нидерланды Ост-Үнді компаниясының кемелері үшін жүкті ауыстырып тиейтін орын ретінде қолданылған.
1798 жылы Нидерланды Ост-Үнді компаниясының сәтсіздікке ұшырауынан кейін, Бавеан, компанияның барлық мүліктері сияқты, Голланд үкіметінің тікелей басшылығына өтті. Арал Сурабай резиденциясына кірді, онда отаршылдықты әкімшілікте ассистент-резидент лауазымындағы ресми тұлға болды.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ақпараттық портал «Медиа Бавеан» (Тексерілді 26 тамыздың 2010)