Базарға қарап тұрсам әркім барар...

«Базарға қарап тұрсам әркім барар...» - Абайдың 1886 ж. жазған өлеңі. Барлығы 16 жол. Ақынның өмір және оның мәні туралы қысқа ғана толғанысын жазған. Күнделікті күйбең тіршіліктің әбден әдетке айналып, көз керіп, бой үйренген нәрселерінің өзіне ой жүгіртіп, содан ғибрат алар түйін іздеген ақын, ешкімге «мынау оң, мынау теріс» деп ақыл айтпай-ақ, саналы азаматқа «жан-жағыңды абайлап, өзің де бір бағдарлашы» дегендей ишара жасайды. Абайдың бүл шығармасында базар деп отырғаны - өмір. Өмір - үлкен базар. Одан да әр адам өз керегін іздейді, хал-қадіріне қарай қажетін алады. Ақынның: «Әркімнің өз іздеген нәрсесі бар, Сомалап ақшасына сонан алар» деген жолдарында үлкен философиялық жасырын тұжырым жатыр. Өзі «біреу ұғар бүл сөзді, біреу ұқпас» деп өмір бойы сөзін тыңдата алмай келе жатқан халқына күдіктене қарағанымен, өлеңін «Бір кісі емес жазғаным, жалпақ жұрт қой», «Сәулесі бар жігіттер бір ойланар» деген үмітпен аяқтайды. Өлең мағынасыз өмірді тәрік етіп, елін, жұртын ғылымға, білімге, саналылыққа шақырудан жалықпаған ойшыл-ғұламаның бір сәттік көңіл-күйі, философиялық толғанысы іспетті. Өлең 11 буыңды аралас ұйқаспен жазылған. Мазмұнына сай сөз саптауы салмақты, әр жолы орнықты. Алғаш рет 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрген «Абай Құнанбайұғылының өлеңі» деген жинақта жарияланды. Өлең басылымдары текстол. өзгерістерге ұшырамаған. Туынды ағылшын, араб, башқұрт, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, татар, тәжік, түрікмен тілдеріне аударылған.