Гравитациялық қозғалыстар

Гравитациялық қозғалыстар (орын ауыстырулар) – борпылдак та болбыр тау жыныстары шоғырларының өз салмақ күшімен қозғалу процесі.

Гравитациялық қозғалыстар планетамыздың барлық аймақтарында, кез келген өңірде (жер бетінде, су түбінде т. с. с.) көрініс беруі ықтимал, сондықтан да олар экзотекті процестер ішіндегі ең маңызды мұжу агенттерінің біріне саналады. Біршама құрғақ борпылдақ тау жыныстарының өз орнынан қозғала бастауы үшін жыныстардың жылжу еңістігі 3-5°-тан кем болмауы керек, ал ылғал жыныстар шоғыры еңістіктің бұдан да аз мөлшерінде жылжып кетуі мумкін.

Гравитациялық қозғалыс түрлері: опырылмалар (обвал) мен сусымалар (осыпь) (құрғак тау жыныстары түйіршіктері мен кесектерінің өз төсеніші мен ілінісін кенет жоғалтуы немесе таянышынан айырылып қалуы нәтижесінде қопарыла құлауы); қозғалмалы үшкіртас бүркемелері мен ағымдары (үшкіртастар шоғыры орналасқан баурай еңістігі табиғи еңістік бұрышынан көбірек болған жағдайда жаңағы шоғырлардың төмен қарай жылжи бастауы); шөккіндер (оползень) (барынша ылғалданған немесе сумен қаныққан массалардың сырғанауы; жерүсті және суасты тауларына тән баурайлар өңірінен де көрініс беруі мүмкін;) шайылма (оплывные) қозғалыстар (өсімдікті-топырак қабатшасы астындағы аз-кем ылғалданған грунттардың сығыла ағуы нәтижесінде пайда болатын азын-аулақ қозғалыстар; бұл қозғалыстар көзге көрінбейді); шайынды (плывунные) қозғалыстар (қатты ылғалдануы нәтижесінде аққыштық шегінен айырылған өсімдікті-топырақ қабатшасы массаларының жаппай жылжи бастауы; бұл массалардың ылғалдану дәрежесі өте жоғары болса да, шайынды қозғалысы байырғы су ағысының қасиеттерін иелене қоймайды); тас-балшық ағындары немесе сел тасқындары (тау жыныстары кесектерімен және түйіршіктерімен қаныққан лай ағындары).