Грюнвальд шайқасы
Грюнвальд шайқасы (Танненберг шайқасы) - 1410 жылы 15 шілдеде болған 1409-1411 жылғы «Ұлы соғыстың» шешуші шайқасы.
Польша Корольі Владислав II Ягайло және Литва әміршісі Витовттың бастаған біріккен Поляк-Литва одағы тевтондық орденнің армиясын жеңіп шешуші жеңіске жетті. Орденнің көптеген рыцарьлары өлтірілді немесе тұтқынға алынды. Жеңілістерге қарамастан, крестшілер өз астанасының екі айлық қоршауына төтеп бере алды және 1411 жылғы Торунь бітімінің нәтижесінде аз ғана аумақтық шығындарға ұшырады. Аумақтық даулар 1422 жылғы Мелни келісімі аяқталғанға дейін жалғасты. Соған қарамастан Тевтондық орден осы жеңілістен кейін қайта қалпына келе алмады, ауыр ішкі қақтығыстар экономикалық құлдырауға әкелді. Грунвальд шайқасы Шығыс Еуропадағы күш тепе-теңдігінің өзгеруіне әкеліп соқты, поляк-литвалық одақтың аймақтағы үстемдік ететін әскери-саяси күш деңгейіне көтерілді.
Грунвальд шайқасы ортағасырлық Еуропаның ірі шайқастарының бірі болды және Польша мен Литва тарихындағы ең маңызды жеңістердің бірі болды.
Тараптардың күштері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұрысқа қатысқан сарбаздардың нақты санын анықтау қиын. Ол кездегі дереккөздердің ешқайсысында тараптардың нақты әскери саны жоқ. Ян Длугош өз еңбектерінде әскери кавалериялық полктердің санын, әр атқыштардың негізгі құрамын тізімдейді: тевтондықтарда арасында 51, поляктарда 50 (немесе 51) және литвалықтарда 40. Алайда әр полктың құрамында қанша адам болғандығы анықталмады. Жаяу әскерлердің құрылымы мен саны (садақшылар, арбалетшілер және пикинерлер) белгісіз, шамамен 1600 бомбардасы бар 250-300 венгр артиллеристері. Әр түрлі тарихшылар жасаған сандық есептеулері әр түрлі саяси және ұлттық себептерге байланысты әрқилы болады. Неміс тарихшылары әдетте шайқасқа қатысатын әскерлердің санын аздап бағалайды, ал поляк тарихшылары артық бағалайды. Поляк тарихшысы Стефан Кучинскийдің есебі бойынша поляк-литва армиясында 39000 адам, тевтондық армияда 27000 адам болған (олардың 250-cі арнаулы рыцарь ағайындылар). Бүгінгі таңда бұл сандарды көптеген тарихшылар нақты деп сана
Ұрыс барысы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ұрыс алдында[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1410 жылдың 15 шілдесінде таңертең екі жақ күштері Грюнфельд (Грюнвальд) және Танненберг (Стембарк) елді мекендерінің маңында кездесті. Теңіз деңгейінен 200 м биіктіктегі жергілікті төбелер өте кең аңғарлармен бөлінді. Үш жағынан ұрыс алаңы ормандармен қоршалған болатын. Осы ұрысқа байланысты Ұлы Магистр жаудың бағытын есептеп, осында бірінші болып әскерлермен келіп, өзінің позициясын нығайту шараларын қабылдады деген жаңсақ түсінік бар. Быховец шежіресі бойынша «қасқырдың шұңқырлары» деп аталатын тұзақтар қазылып оларға, атқыштар мен садақшылар жасырылып орналастырылған.Тевтон армиясының
Ульрих фон Юнгинген тосқауылдардың жанында жау атқыштарын тоқтатып, оларды зеңбіректердің атқылауымен және садақтардың жауынымен жоймақшы болды. Қарсыластың шабуылын тоқтатып, атты әскерді ұрысқа жіберу арқылы Ұлы магистр одақтас күштердің артықшылығынан құтылу үшін осындай тактикалық амалдарды қарастырды. Алайда поляктар 1960 жылы ұрыс даласында жүргізген археологиялық қазбалары «қасқыр шұңқырларының» жоқтығын дәлелдеді.
Екі әскер бір-біріне қарама-қарсы, солтүстік-шығыс бойлықпен тізіліп жатты. Поляк-литва әскері Людвигсдорф пен Танненбергтің шығысында орын тепкен еді. Сол жақ қапталдағы поляктардың ауыр атты әскері, оң жақта литвалық жеңіл атты әскерлер орналасты, ал орталықта көптеген жалдамалы жасақтар орналасқан еді.
Ұрыс басталғанға дейін әскерлер үш ұрыс шебінде (үш гуф) орналасты. Біріншісі - авангард, екіншісі - негізгі күштер орналасқан біліктік гуф, үшіншісі - бос гуф және резерв. Әр шеб 15-16 полктардан тұрды. Крестшілер әскері үш ұрыс шебіне орналасқан болатын. Үшінші шепте резервтегі Магистер фон Юнгинген қалды. Тевтондық рыцарьлар үлкен маршал Фридрих фон Уолленродтың басшылығындағы литвалық элиталық ауыр атты әскерге қарама-қарсы шоғырланды. Олар Танненберг ауылының жанында еді. Оң қанат поляк әскерінің қарсы жағында орналасты және оны ұлы қолбасшы Куно фон Лихтенштейн басқарды.
Басталуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ягайло бұйрығын күтпеген Витевт крестшілер бомбардалардан оқ жаудырғаннан кейін, бірден оң қанатта орналасқан татар атты әскерлеріне шабуылдауға бұйырады. «Вильна!» деп ұрандатқан жеңіл атты жауынгерлерден (Салтаттылар деп аталатындар) тұратын Литва армиясының алдыңғы шебі татарлардың соңынан ерді. Биховец хроникасына сәйкес, алдыңғы қатардағы татар атты әскерінің бір бөлігі «қасқыр тұзағына» түсіп, олар опат болды немесе ауыр жарақат алды, алайда кейінгі қатардың көпшілігі әскери шұңқырлардан сытылып кете алды алды (қазір «қасқыр шұңқырлары» жоқ екендігі анықталды). Ұлы Литва княздігінің атты әскері ұлы маршал Фридрих фон Уолленродтың әскери құрылымдарына шабуыл жасады. Маңдайдағы жауды ату ауыр тевтондық атқыштарға қиын болды. Шабуылшылар рыцарларды жерге құлатуға тырысты. Осы мақсатта Көшпенділер арқандарды қолданды, ал аттылар ілмектері бар найзаларды қолданды.
Тевтондықтардың қарсы шабуылына қарамастан басымдық одақтастардың жағында болатын. Алайда тевтондықтардың қарсы шабуылы өте ауыр тиді. Тіпті Польша армиясы белгілі бір уақытқа Литвалықтармен Алтын Ордалық одақтастарына ажырап қалған болатын. Тек соңғы қосалқы күштерді іске қосу арқылы осы жағдайдан құтылып шықты.
Нәтижесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тевтондық армияның үштен бір бөлігі ұрыс даласында ажал құшты, орденнің бүкіл басшылығы қаза тапты, көптеген рыцарлар қолға түсті. Ұлы соғысты аяқтаған Тору келісімі, 1411 жылы 1 ақпанда, Орден үшін салыстырмалы түрде жеңіл талаптар болды: ол Ұлы Литва княздігіне, Добржинская жерінің өтуі Польшаның пайдасына Жемайтерия облысы берілді сонымен қоса өтемақы төледі. Алайда әскердің нақты жойылуы, тұтқында болған рыцарьлар үшін төлемдер мен шығындарды төлеу қажеттілігі тевтондықтардың күшіне орны толмастайнұқсан келтірді.
 |
Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Category:Battle of Grunwald |