Дицген Иосиф

Дицген Иосиф (1828-88) - Германияның аса көрнекті социал-демократиялық философ-жазушыларының бірі. Өздігінен білім алған философ Д. Фейербах материализмінің ықпалында болды және материалистік диалектиканы өз бетімен ашты. Германияда, Ресейде және Америкада тұрып, жұмыс істеді. Дицгеннің негізгі еңбектері - "Адамның ой еңбегінің мәні" (1869), "Философия аквизиті" (1887) - негізінен гносеологияға арналған. Дицген бойынша, сана - мәңгілік өмір сүріп, қозғалыста болатын материяның, "универсумның" идеалдық жемісі. Сананы таратушы - ми - "әлемдік тұтастықтың" бір бөлігі. Сананның мазмұны - табиғи және қоғамдық болмыс. Таным сезімдік және абстрактік формада жүзеге асырылады; ол - салыстырмалы ақиқаттан абсолютты ақиқатқа қарай қозғалыс процесі. Канттың агностицизмін текке шығара келіп, Дицген осы екі формада да адамның танымы сыртықы дүниенің тәжірибе арқылы тексерелетін бейнесі деп пайымдады. Ол қозғалыстағы "универсумды" қарастыра келіп, қайшылықтар да даму көзі болады деп санады. Алайда Дицгенның диалектикасы ғылыми жүйе болып қалыптасқан жоқ, ол диалектиканы таным теориясы ретінде толық аша алмады (дегенмен бұл салада да бірқатар ойлар айтты). Мұның өзі Дицгенді релятивизм мен тұрпайы материализмнен шегініс жасауға материалдық пен идеалдықты қойыртпақтауға әкеліп тіреді.