Дұрыс сөйлеу
Тыңдаушыға ойды жүйелі, нақты жеткізу барысында сөйлеушінің ішкі сезімдерінің ым, ишара, бет-бейне құбылыстары мен дене қимылдары арқылы орынды берілуі сөйлеу мәдениетінің қосалқы құралдары болып табылады.
- Көп алдына шыққан адам өз
тыңдаушысын баурап алуда сөздің мағынасына, сөйлемнің мазмұнына сәйкес әртүрлі қол қимылдарын – қолды сермеу, қол бұлғау, бас құралдардың да пайдасы зор. Ол қимылдар айтар ойыңа сәйкес жұмсалса, сөзіңді жандандыра түседі. Айдаладағы бірнеше адамға көз жүгіртіп, ретті жерінде сөзіңді
- Айдаладағы бір нүктеге қадалмай,
алдында отырған жеке адамға не бірнеше адамға көз жүгіртіп, ретті жерінде сөзіңді қостайтындай қимыл жасау дұрыс.
- Мысалы, санамалап жеткізуде қолдың
саусақтарын бүгу, не ашу арқылы сөзіңді негізгі мәселеге баса назар аудартуға болады. Қасын керу, көзін бақырайту, қабағын түю сияқты қимылдар арқылы да тыңдаушыңды үйіре аласың.
- Сөз мәдениетінің қосалқы
құралдары – бет-жүз құбылыстары мен дене қимылдары тілдік қарым-қатынасты толықтырып, оларға қосымша мағына үстеумен бірге коммуникативті актіні жалғастыру қызметін атқаратын қарым-қатынастың бір түрі болып табылады.
- Ым-ишараның ұлттық ерекшелігі
- Халықтың мінез-құлқын жақсы білетін
тәжірибелі адамдар әр адамның жүріс- тұрысынан, іс-әрекетінен, қас-қабағынан оның көңіл-күйін айтпай-ақ сезіп-біліп отырды. «Қабағың ашық қой»; «Екі езуі екі құлағында» - деп оның көңілділігін, «Иығың түсіп кетіпті ғой»- деп жабырқаулы жайын сезе қояды. Жігіттердің мезгілсіз жүруінен, әйелдердің керісуінен, қыздардың орынсыз күлкісінен әркім өзінше байлам жасап отырады және адамды сол арқылы танып бағалайды.
- Әзіл-қалжыңда кейбір туысқандық қатынасты
білдіретін әдет-ғұрыптар да көптеп кездеседі. Мысалы, екі жігіт бір-біріне күлімдеп, бастарын қасыса бажа болғаны. Егер жастар бір еркектің құлағынан тартып ойнап жатса, ол жездесі болғаны.
- «Жақсы» дегенді бас бармағын
көрсетіп, «жаман» дегенді қолын сермеп, мұрын тыржита салатын да әдет бар.
- Мұның бәрі – халықтың өзіне ғана тән және
өзіне лайық сипаттар, белгілер. Алайда бұларды орынсыз қолдануға мүлде болмайды. Ол әдепке жатпайды.
- Халқымыз әрекетпен, күшпен, ірі іс-қимылмен
немесе пәтуалы сөзбен ғана емес, бет пішінімен, дене қимылымен үнсіз отырып- ақ ойды, пікірді айқын танытып, шаруасын тындыратын болған.
- Осындай дағды, ым-ишара арқылы адамдар
келісу, ашу-ыза, ұялу, жеңілу, жеңу, қайғыру, қуану т.б. көңіл-күйлерінің көріністерін білдірген. Қазақтың осындай дағдыға айналған ым-ишараларының көбі күні бүгін де қолданылады. Дегенмен, заманның әртүрлі өзгерістеріне орай мұндай әдет дағдының біразы ұмыт та болды.
- Халқымыздың әдет-ғұрпы мен мінезіндегі өзіне
жарасып тұратын осы ұғым әрекеттер бет-пішін, түрлі қимылдар арқылы жасалады. Көбін өзімізде күнделікті жасап жүрсек те аңғара бермейміз. Өз сезімімізді, көңіл-күй, іс-қимылымызды сөз шығындамай-ақ ыммен, ишарамен, еппен сездіріп, оны дәл бейнелейтін ойлы, қызықты әрі сесті ұғымдарды толық білсек ұлтымыздың рухани болмысын да толық меңгереміз. Осынау әдет-ғұрып ишаралар сонымен бірге жас ұрпақ тәрбиесіне де үлкен қызмет атқарады. Ұлтымыздың осындай тәлім-тәрбиелік немесе сезімдік әдет-ғұрыптарының мәніне терең үңіле қарап, сырын ашар болсақ халықтың педогогикадағы, мәдениетіндегі, психологиясындағы сан қырлы астарын толық түсінеміз. Бұл әсіресе бүгінгі таңдағы қалам тербеп жүрген жастарымызға да аса 20:42 қажетті детальдық құрал.