Дұғай сәлем

Дұғай сәлем — дәстүрлі ортада қолданылатын этикалық мәнді дағдылы сөз орамы. Адамның жол жүріп бара жатқан адам арқылы өзінің таныс-біліс, дос-жаран, туыс адамына амандығын немеее бұйымтайын білдіріп игі-ниет жолдауын білдіреді. Егер ісі өте маңызды, шүғыл болса, ондайда сәлем айтушы «Үш қайтара дүгай сәлем де!» деп рең беріп, осы сөз тіркесіне қосымша бүйымтайын қоса айтады. Қалыптасқан дағды бойынша жолаушы айтушының аманат еткен дүғай сәлемін төл сөзі бойынша жеткізуге міндетті.

Егер қүпия, жасырын ойды айтқысы келсе, оны тұспалдап, жүмбақтап, астарлы сөзбен жеткізеді. XX ғ. бас кезіндегі аумалы-төкпелі кезеңде Алашордашылар тарапынан (Ә.Бөкейханов делінеді) шекараға жақын жерде қоныстанған алашшыл азамат Нариман Жабағинге: «Жылцы баласына дүгай сэлем де! Арқада қыс қатты болатын түрі бар, мал мен жанды әріге, алысца отарлатсын!» деген астарлы сәлем жолданған. Осы тұспалды дұғай сәлем коп адамның тағдырына араша болған екен. Хат жазу аркылы да белгілі бір адамдар тобына дұғай сәлем айту XIX ғ. соңынан бастап қазақ зиялылары арасында кең тараған.

Тіптен баспа бетіне жариялау үрдісі орын алды. Шәкәрім «Қазақ» газеті мен «Айқап» журналына сөз салушыларға» деген өлеңінде қауымға арнап: Дұғай дa, дұгай сәлем айт, «Айқап», пенен «Қазақша». Кекеу, сөгіс сөзден қайт, Кез боларсыз қазақша. Қарап жүріп қақтығып, Қатынша сөзбен баптығып, Менікі жөн деп аптығып, Неге түстің азапқа? - деп, басу сөз айтып, басылым беттерін бос айқай-шу, айтыс-тартыс алаңына айналдырмауларын сұраған. Яғни мұндай дұғай сәлем пікір айту, полемикаға бой ұру нышанында жазылған сыни сараптама сипатында болып келеді.