Елұй Дашы
Елұй Дашы( Елюй Даши, өз есімі–Чжундэ) — қидандардың(қара қытайлардың) билеушісі әрі қолбасшысы, Қидан мемлекетінің (1125-1212) негізін қалаушысы. Қидандардың Ляо әулетінен шыққан. Шамамен 1087 жылы туып,1143 жылы Баласағұнда қайтыс болған.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қидандар шүршіттерден (чжурчжендер) соққы жеп әлсірей бастаған кезде (1120 жылдары) қидан бегі Елұй Дашының шүршітке қарсы шақырған құрылтайына наймандар да қатысып, қидандарға әскери көмек береді. Бірақ, күшейе бастаған қидандарды шүршіттер Солтүстік Қытайдағы (Манчжурия) жерлерінен қуып шығып, солтүстік–бастысқа қарай ығыстырады. Бастапқы кездері Қидан мемлекетінің астанасы Емел өзенінң алабындағы Емел қаласы болған. Елұй Дашы 1128 жылы Қашқардағы Арслан хан Ахметке қарсы соғыс ашып, Шығыс Түркістанды өзіне қаратады. Одан соң Енисей қырғыздарына басқыншық жорыққа аттанып, оларды жеңеді. Кейінірек Жетісудағы қарахан билеушілері мен көшпелілер арасындағы қайшылықты пайдаланған қидан билеушісі, көшпелілерді жақтап қодау көрсетіп қарахандықтардың билігін тартып алады да ордасын Шу алабындағы Баласағұн қаласына көшіреді. 1137 жылы Елұй Дашының әскері Ферғана мен Мауераннахрды бағындырады. 1141 жылы Қатуан даласында (Самарқанның солтүстігіндегі) салжұқ сұлтаны Санжардың әскеріне шабуыл жасайды. Бұдан соң Иранға қарсы соғыс ашып, Кермен әулеті билеген бірнеше аймақты басып алып,өзін гүрхан(император) етіп жариялайды. Ол басқарған мемлекет Батыс Ляо патшалығы деп аталады.