Ен – таңба салу

Ен – таңба салу

Тарихы

Көшпелі өмір салтымен сабақтасып жатқан малға ен – таңба салу дәстүрінің мыңдаған жылдық тарихы бар. Малдар жоғалғанда, өзгелердің малымен араласыпкеткенде иен – таңбасыз өз малын тану, табу мүмкін емес. Сондықтан малдың кімдікі екенін ажырату үшін жыл сайынғы төлдер мен өзге де белгі салынбаған малдарға ен және тамға салынып отырған. Төрт түлік малға ен – таңба салу қажеттілігі бүгінгі күні де сақталып отыр. Ендеше, ен – таңба салудың дәстүрін, әдіс – тәсілін, атауын білу кімге де болса артық емес.

Ен

Ен – малдың құлағын тілу – кесу арқылы салынатын белгі. Ол төрт түлік малдың барлығы салына береді. Ен салу, әдетте, жаздың басына қарай атқарылады. Ол үшін ен салынатын малдарды жинап, олардың құлағына өткір бәкімен кесу, тілу, тесу арқылыен салынады. Әдетте, ен төлдер марқайған соң жазғытұрым салынған. Малға салатын еннің қазақ арасында тілік, кез, қиық, қиықша, ойық, құмырсқа, кесік, тесік, сырға деп аталатын түрлері бар. Бұларды малдың оң және сол құлағына, құлақтың алды – артына алмастыра немесе қатарластыра салу арқылы ен – таңбаның түрін өзгертіп отыруға болады. Ежелгі дәстүр бойынша, құлақтан түскен қиындыларды балаларға жинатқызып, құмырсқаның илеуіне тастататын болған.

Таңба

Тамға (таңба) – малдың терісіне қыздырылған темірді басу арқылы күйдіріп салынатын белгі. Бұрыннан келе жатқан дәстүр бойынша, тамға жылқы, түйе, сиыр түліктеріне салынады. Тамға көруге ыңғайлы болуы үшін, негізінен, малдың сол жақ қапталының алдыңғы немесе артқы санына, сауырына басталады. Кейде оң қапталына салынуы да мүмкін. Күйдірілген терісі жазылғаннан кейін ол жердің жүні өзгеше өсіп шығады да, көзге бірден көрініп тұратын белгіге айналады. Дұрыс салынған тамғаның ізі өшпей, біржолата сақталып қалады. Тамғаның әр рудың немесе әулеттің ежелден келе жатқан нәл тамға, көсеу тамға, айыр тамға сияқты көптеген түрлері бар. Кейінгі уақытта мал иесінің қалауымен белгілі бір әріпті немесе малдың туған жылын тамға ретінде басу кең етек алған.