Желілі жыныстар

Желілі жыныстар. Аплиттер — сырт бейнесі қант тәрізді структуралы, майда түйірлі, тығыз микрокристалдық ақшыл жыныстар. Аплит гранит магмасынан шығады. Аплиттердің басты кұрамы кварц пен ортоклаз кристалдарынан тұрады.

Пегматиттер — минералдық кұрамы жағынан гранитке (аплитке) ұқсас, онан өзгешелігі өте ірі кристалды тау жыныстары. Бұлар қалдық магманың газдарға бай бөлімінен пайда болады. Пегматиттердің ішіндегі ең маңызды газдар — минерализаторлар — ыстық судың булары, фтор, хлор, күкірт, бор, фосфор, қоспалары және басқалар. Пегматиттер әсіресе гранит магмасына байланысты жиі кездеседі, бұлар гранит-пегматиттер деп аталады.

Пегматит құраушы ірі кристалдар — кварц, дала шпаты, слюдалар. Қосымша минералдар: турмалин, берилл, топаз және литий, рубидий, цезий, ниобий, тантал сияқты сирек элементтердің минералдары. Демек, пегматит кенге бай зат. Пегматиттер интрузивтік дененің өзінде немесе оның дәл қасында кездеседі және олар формасыз линза, ұяшық және іші қуысты желілі түрінде пайда болады. Сол қуыстардың ішінде жоғарғы айтылған минералдардың әдемі кристалдары кездеседі. Пегматиттер мен аплиттердің желілері граниттермен тығыз байланысты, олардың жапсарын дәл белгілеу кейде өте қиын.

Лампрофирлер. Аплиттер мен пегматиттерден басқа лампрофир деп аталатын желілі жыныстардың тағы да бір тобы кездеседі. Олардың түстері қара немесе күңгірт жасыл болады. Лампрофирлер көбінесе биотит, қоңыр амфибол немесе пироксендер сияқты түсті минералдардан тұрады. Оларда ортоклаз бен плагиоклаздардың саны тым аз. Лампрофирлерде көбінесе қайталама кальциттер мол болады. Бірқатар жерлерде алтынның және басқа пайдалы қазындылардың кендері лампрофирлермен байланысты келеді.