Жоба:Инкубатор/Филиппин әдебиеті
Аумағы[қайнарын өңдеу]
Филиппин Республикасы - Оңтүстік-Шығыс Азияда орналасқан мемлекет. Ол - жылдам дамып келе жатқан аграрлы-индустриялы ел. 77 провинциялық аумақтан, 100-ге жуық ұлттар мен ұлыстардан құралған. Көпшілігі - висайялықтар, тагальдар, локналар, илоктар және - млн-нан астам қытайлықтар. Ел аумағында 7107 арал (ірілері - Лусон, Минданао, Самар, Негрос, Палаван, Панай, Миндоро, Лейте, Себу, Бохоль, Масбате) бар. Бұл аралдардың шығу тарихы жөнінде зерттеуші В.Макаренка: "Алып жерді көтеріп, оны теңізге құлатып алады, ол жеті мың бөлікке бөлшектенеді" деп жазады. Бірақ бұл аралдардың барлығын адамдар мекен етпейді, оның 800-ге жуығында шамамен 45 этникалық топ филиппиндіктер деген атпен өмір сүріп жатыр. Филиппин архипелагы солтүстіктен оңтүстікке қарай 1800 км, батыстан шығысқа қарай 1100 км-ге соызылп жатыр. Бұл мемлекет жаңартаулармен (20-ға жуық, ірісі - Апо, 2954 м.), теңіз дауылымен (қазан, тамыз айларында), жер сілкінісі секілді табиғи апаттардың жиі болуымен, кокос пальмасының шырынды жемісімен ерекшеленеді.
Тілі[қайнарын өңдеу]
Филиппиндіктер — лингвситикалық тұрғыдан әр қилы ұлт. Себебі, жүз жетпіс екі туыстас тілдер мен мен жергілікті диалектілері бар. Австронезия отбасындағы тілдерде сөйлейді. Ұлттық тілі — тагаль тілінің негізінде қалыптасқан пилипино (филиппин) тілі (1973 ж.). Американ отаршылдық кезеңінде тагаль тілі ұлттық тіл қызметін атқарды. Ағылшың тілі де, пилипино тілі де білім беру саласында, жергілікті басқару мен сауда қарым-қатынасында ресми тіл ретінде қатар қолданылды.
Филиппин әдебиетінің дамуы[қайнарын өңдеу]
Филиппин әдебиеті Филиппин архипелагындағы халықтардың тагаль тілі (пилипино) мен оған аймақтық туыстас тілдерде (бисай, илокан, бикаль, пампансан,пангасинан), испан және ағылшын тілдерінде жазылған әдеби шығармаларды қамтиды. Филиппин әдебиетінің даму тарихын филолгия ғылымдарының кандидаты Садоков Николай Валерьевич 5 тарихи кезеңнен тұрады деп көрседеті.
Филиппин әдебиетінің бірінші кезеңі[қайнарын өңдеу]
Бірінші кезең, яғни отаршылдыққа дейінгі кезең - XVI ғасырда испан басқыншыларының Филиппин жеріне келуінен бұрынғы уақыт. Филиппиннің фольклор жанры екі түрлі: біріншіден, отаршылдыққа дейінгі ауыз әдебиеті мұралары болса; екіншіден, испан зерттеушілері тарапынан өңделген, кейін басқа мәдени дәстүрдің негізінде дамыған фольклорлық туындылар.
Филиппин әдебиетінің екінші кезеңі[қайнарын өңдеу]
Екінші испан үстемдігі кезеңі (1565-1897). Бұл кезде әдебиетте жаңа жанрлар, соның ішінде роман пайда болып, аударма саласының алғаш негізі қаланды. Филиппин халықтарына испан отаршылдық саясатының тарихи тұрғыдан ауыр соққы болғанына қарамастан, бұл кезең әдебиетте Филиппин әдебиетінің гүлденуі мен жаңару дәуірі ретінде саналады (XVI-XIX). Осы кезеңдегі филиппин әдебиетінің классиктері: Гаспар акино де Белен (туған және қлген жылы белгісіз), Франсиско Бальтасар (1788-1862), Педро Патерно (1875-1911), Хосе Рисаль (1861-1869), Марсель Иларион дель Пилар (1850-1896), Андрес Бонифаси (1863-1896).
Филиппин әдебиетінің үшінші кезеңі[қайнарын өңдеу]
(XIX аяғы мен XX ғасырдың ортасы) ерекшелігі ретінде американ мәдениеті мен өмір сүру салтының насихатталуы, американдық білім беру жүйесінің қолданысқа енуі, ағылшын тілінің әдебиетке зор ықпалы көрсетіледі. Түлдік тұрғыдан қарастырғанда, бұл бірегей кезең болды. Себебі, Филиппин әдебиеті бір уақытта тагаль, испан және ағылшын тілдерінде жазылды. Сонымен қоса драматургия салсы ерекше қарқынмен дамыды. Филиппиннің атақты драмутргтері: Северино Рейс (1861-1942), Хуан Матапанг Крус (туған және өлген жылдары белгісіз), Хуан Абад (1872-1932), Аурелио Толентино (1868-1915), Патрисио Мариано (1877-1935), Вильфридо М.Герреро (1917-1995). Ал Педро Гатмайтан, Хосе Корасон де Хесус, Лопе К.Сантос, Фернандо М.Герреро, Сесилио Апостол сынды ақындар поэзия жанрында қалам тербеп, жаңа тың тақырыптарды қозғады.
Филиппин әдебиетінің төртінші және бесінші кезеңдері[қайнарын өңдеу]
Бұл кезеңде ІІ дүниежүзілік соғыстан кейінгі әдебиетті қарастырады. Төртінші кезең 1986 жылға дейінгі шығармаларды қамтыса, бесінші кезеңдегі филиппин тарихнамасына сүйенсек, 1986 жылдан қазіргі кезеңге жалғасады. Екі кезеңнің өзіндік сипаты — ағылшын тілді және тагаль тілді шығармалардың қатар дамуы. Филиппин прозасының даму тарихында тұңғыш рет осы кезеңдерде шағын көлемді әңгімелер кең тарала бастады.
Филиппин әдебиетінің жанлары[қайнарын өңдеу]
Б.з.б. І ғ. 2 мыңжылдығында испан отаршылдық кезеңі тұсындағы 7халықтың жаппай католицизмге бет бұруы шығармалардың діни сипат алуына ықпал етті. Осының
негізінде мистикалық поэзияның пасьон жанры ("Тәңірге құштарлық") қалыптасты. XVI ғасырда испанның "Бернардо Карпио" атты ортағасырлық аңызы, сонымен қатар куридо (лиро-эпикалық баллада) мен авит (батырлық сюжетке құрылған құрылған поэма) халық арасында кең таралды.
Дереккөздер[қайнарын өңдеу]
Шығыс-Азия әдебиеті: ғылыми-мақалалар жинағы. Жауапты редактор Т.С.Тебегенов. -Алматы. 2014. -245 бет.