Жылағанды тоқтатып...

«Жылағанды тоқтатып...» - Абайдың 1895 ж. жазған өлеңі. Көлемі 62жол. Ақын шығармашылығының бір шоғыры, үркердей бір топ өлеңі ол - асыл Ұлы Әбдірахманға байланысты туған туындылар. Әке жаны дүниеден қыршын кеткен дарынды баласы үшін қандай сырқыраса, өлең де оқырман жанын соншалықты тебірентеді. Адам әрқашан да алладан алдымен ынсап сұрауы керек. Қай нәрседе де өзін-өзі тоқтата алуы керек. Ыждаһат, сабыр - кеңшілік кепілі. Қайткен күнде де : «Болған іске болаттай берік бол»деп халық тегін айтпаған. Қайғы да - бір дерт, езіліп-егіле берсең, «тұл бойыңа тарайды». Он екіде бір гүлі ашылмаған қайран, ару Мағыш! Ақ көңілің қарайса, қызыл гүлің суалар. Уайым да - иірім, тоқтамасаң, түбіне тартып әкетер. Айналаңа, жұртыңа бір сәт қарашы - қосағынан, сыңарынан айрылған бір сен бе екенсің! Тағдырдың басқа салған ісіне еш амал жоқ. Қасірет мұңға батқан әке келіні Мағышқа шер жүректен төгілген зиялы ақылмен басу айта отырып, өзін де жұбатқандай. Халықтарды билеп, ел басқарған патшалар да мәңгілік емес, «Уақыты жетсе, құлайды». Әрине, Әбдірахмандай асыл , нақты, тұрлаулы, ақиық азамат «Қолдан ұшқан ақ сұңқар қайтып келіп қонбайды».Жылап-еңіреп,жаси берме, Мағышым! Аяулы, асыл жарыңның әке-шеше, бауырларын да ая! Әзіңді де ойла, артын тіле құдайдан. Өмір бір қалыпта тұрмайды. Атаң да жетісіп отырған жоқ, үлкен ауырлық, қисапсыз ішкі у мен дертті, азапты көтермеске не шара! Бойды жеңіп тоқтау қыл, жылама, Мағыш, жылама! Мағышты жұбату үшін өз қайғысын алға салады. Ұлы ақынның арғы ойында енді осынша уайымды тарқатар ел, жақсы ағайын-туған, халық болатын шығар деген шұғылалы шындық шеті көрініп жатқандай. Өлең өзекті жарған өмірлік шындық пен қарапайым халықтық өдет-ғүрыптың төңірегінен ерікке қоймай егілгеннен туған. Шетсіз-шексіз құсалыққа қоса жан жылауы араласып, толқып көп Тоқтау деген тоспаға, бақыттан күдер үзбеу дегенге тіреледі. Өлеңнің мұраты да, ақын арманы да осы болса керек. Өлең 8 буынды жыр үлгісінде жазылған. Алғаш рет ақынның 1945 ж. жарық көрген толық жинағында жарияланған. Басылымдарында аздаған текстологиялық өзгерістер кездеседі. 1945,1954жылғы жинақтардағы «Үсті-үстіне бассалса» деген 33- жол 1957, 1977 жылғы басылымдарда Мүрсейіттің 1905, 1907жылғықолжазбаларыныңнегізінде« Үсті- үстіне бастаса» деп өзгертілген. Туынды ағылшын, араб, қарақалпақ, қырғыз, орыс, өзбек, ұйғыр т. б. тілдерге аударылған.