Жүннен жасалған қолөнер бұйымдары

Жүннен жасалған қолөнер бұйымдары

Киіз-қойдың күзем жүнін бірыңғай алып, тулаққа салып сабайды да, киіз басуға дайындалған шиге шабақтап тартады.Бірнеше адам үстіне ыстық су бүркіп шиді орап, арқан мен шаңдап буады. Шым шиге буылған киізді бірнеше адам ілесе жүріп тебеді. Киіз дайын болдау дегенде, шиден алынып білекпен басылады. Содан соң, қарпылып дайын болған соң үстіне су құйып, жайып кептіреді.Қарапайым өрнексіз киізден киіз үйге арналған туырлық, түндік, үзік мүліктер жасалады. Текеметтің қарапайым киізден айырмашылығы, біркелкі басылған ақ, қара киізге ою салады. Текеметтің киізге қарағанда жүні тегіс, әрі жұқалау болады. Үлгімен қиып, дайындаған оюды текеметтің үстіңгі бетіне рет-ретімен орналастырады.Киіз басудағыдай шым шиге оралған текеметті 5-6 адам тебеді. Дайын болған киізді сумен шайып болған соң,кептіріледі. Текеметке салынатын түрлі түсті жүндер алдын ала боялып, түтіліп дайындалады. Дайын болған текеметті қазақтар жерге төсеніш ретінде қолданады. Тақыр кілем-түкті кілемнің тақыр кілемнен айырмашылығы жібін терме алашаға иірілгендей екі тіндеп ширатады, теріп тоқу әдісі қолданады.Тақыр кілемге өрнек салынбайды,тек әр түсті жіптен кілем өрнегінің ретіне қарай кілем тоқыла береді. Тақыр кілемге теріп тоқу әдісі арқылы геометриялық сынық сызықтар, кемпірқосаққа ұқсап түр-түстері рет-ретімен орналастырылған жолақтар жасалады. Бұл кілемді қабырғаға іледі. Сырмақ- сырмақты алдын ала басылып дайындалған екі түрлі киізді,бірінің үстіне бірін жымдастырып жиектеп тігу арқылы жасаған.Қазақтар сырмақты тұрмыста төсеніш ретінде пайдаланған.Әдетте сырмақ сәндік үшін біркелкі қарапайым киіздің немесе текеметтің үстіне төрге салынады. Сырмақтардың бірнеше түрі бар(ақ сырмақ, қара ала сырмақ, жиекті сырмақ, дебіске сырмақ).Бұлардың бір-бірінен басты айырмашылығы қандай түсті жіппен көмкерілгеніне байланысты. Тұскиіз-тұскиіздің түкті кілемнен, тықыр кілемнен айырмашылығы, тұскиізге жібек зер жіптерімен кестеленіп алуан түрлі өсімдік типтес ою-өрнектер түсіріледі.Тұскиіздің кестеленетін шеткі тұсы матадан жасалады, ал ортасына төртбұрышты қылып, бір түсті мата немесе аңның терісі салынады.Қымбат тұскиіздерге алтын, күміс теңгелер, жолбарыстың терісі тігіледі. Ортасында жолбарыстың терісі тігілген тұскиізді Әбілхан Қастеев атындағы музейден көруге болады. Шым ши-немесе ораулы ши деп атайды. Сан алуан түрге боялған қой жүнін шиге орау арқылы түрлі өрнектер түсіре отырып мөлшері бір үйдің керегесін толық жабуға жететіндей қылып тоқиды.Шым шиге алдын ала кептірілген ұзындығы біркелкі шилер дайындалады, содан соң әрбір шиді бір-біріне жіптер арқылы жалғап көлемін өздеріне мөлшерлеп шым ши жасайды.Тек шиден тоқылған шым шиді көбінесе киіз басуда қолданады. Аяққап-аяққаптың жасалуы әр жерде әр түрлі болады. Аяққапқа бейнеленген ою-өрнек мәнері алаша, кілем, текемет өрнектеріне ұқсас. Аяққап киізден төртбұрышты формада немесе екі жағы тік,төменгі жағы доғал формада жасалады.Аяққаптың шеткі жақтарына шашақтар тігіледі. Көшпелі қазақ халқының аяқ табағынсақтау үшін пайдаланылған үй мүлкі. Кесеқап-ақ киізден конус тәрізді қылып жасайды да, сыртына әр түрлі өрнек түсіреді. Төбесі мен түбінің дөңгелектенген тұсына, шашақ тігеді. Кесеқапта дорбаға ұқсаған бау болғандықтан, мұндай бұйымға жолға шыққанда ыдысаяқ салып жүру өте ыңғайлы. Басқұр-киіз үйдің сүйегін бір-бірімен ұстастыру және сыртқы киіздерін бастырып тұру мақсатында бау-басқұрлар қолданылады.Олар басқұр, құр, танғыш, шалма, туырлық, үзік және түндік баулар, балақ бау, иық бау, жел бау т.б. Ақ басқұр-ақ фонда түрлі-түсті жіптерден өрнек жасап, терме алаша әдісімен тоқылады. Бұл басқұр сәндігімен қатар киіз үйдің керегесімен уығының біріккен жерін жасыру мақсатында қолданады.